[Krystyna]

   
Dzięgiel Litwor, Arcydzięgiel Litwor (Angelica Archangelica L., Archangelica Officinalis Hoffm.
Gatunek rośliny z rodziny selerowatych. 
Roślina ma wiele nazw zwyczajowych i ludowych: Angelika, Dzięgiel Lekarski, Dzięgiel Wielki, Anielskie Ziele, Archangielski Korzeń, Anielski Korzeń.
Występuje w stanie dzikim w górzystych i wilgotnych terenach Europy i Azji.
W Polsce podgatunek typowy rośnie w Sudetach i Karpatach, podgatunek nadbrzeżny występuje w pasie wybrzeża i dolinach rzek.
Jest to gatunek rodzimy.

Roślina dwuletnia.
Kwitnie od końca maja do lipca.
Siedlisko: miejsca wilgotne.
Gleby żyzne, głębokie próchniczne, przepuszczalne – czarnoziemy, lessy, mady.
Preferuje stanowiska słoneczne i półcienie.
Podgatunek typowy rośnie na wilgotnych łąkach na terenach górzystych, także w zaroślach, nad brzegami potoków, jest składnikiem ziołorośli wysokogórskich.        
Podgatunek nadbrzeżny rośnie w zbiorowiskach ziołorośli nadrzecznych nad wodami, im bliżej morza tym jest liczniejszy

W Polsce występują dwa podgatunki:
*Dzięgiel Litwor
Arcydzięgiel Litwor (Angelica Archangelica)
Występuje w górach, poza nimi uprawiany i dziczejący.
*Dzięgiel Litwor Nadbrzeżny (Angelica Archangelica Litoralis)
Występuje w pasie nadmorskim i wzdłuż brzegów rzek.

Zastosowanie
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski: korzeń arcydzięgla – Archangelicae radix (Angelica radix), barwy czerwono-brunatnej, silnym zapachu.
Przetwór: olejek arcydzięglowy – Archangelicae oleum.
Skład chemiczny:
olejek eteryczny do 1,5% (felandren, terpeny, pinen), kwas walerianowy, kwas angelikowy, kwas metyloetylooctowy i kwas oksypentadecylowy, seskwiterpeny, kumaryny, flawonoidy, garbniki.

Roślina jadalna
Wykorzystywany w cukiernictwie do ozdabiania ciast i tortów (skośnie pocięte fragmenty łodygi zebrane w maju smażone są w cukrze).
Z młodych łodyg i grubszych ogonków liściowych można sporządzać konfiturę.
Także przy produkcji likierów.
Korzeń arcydzięgla litworu jak również kandyzowane łodygi i ogonki liściowe noszą nazwę anżelika

Roślina ozdobna.
Jest uprawiana ze względu na ładny pokrój przypominający palmę, mocną strukturę i przyjemny zapach

Ciekawostki
Nazwa łacińska pochodzi od słowa archangelos, które oznacza archanioł i nawiązuje do niezwykłych właściwości leczniczych tej rośliny, które miał objawić archanioł Rafael
O właściwościach rośliny pisał już Syreniusz:
Frasującym się korzeń na szyję zawieszony frasunek odpędza i serce wesołe czyni.
Wyciąg z arcydzięgla jest jednym ze składników czeskiej wódki - Becherowki
Roślina ta nie była znana w starożytności, ale od dawna jest stosowany na Grenlandii jako jarzyna.
Jego korzystne działanie wykryto w czasie panowania dżumy w 1510 roku w Mediolanie.
W 1810 roku oceniano jej działanie jako równoważne z działaniem żeń-szenia.


Arcydzięgiel jest także symbolem Babiogórskiego Parku Narodowego
Od jego nazwy powstało wiele góralskich nazw tatrzańskich takich jak: Litworowy Staw, dwie Litworowe Doliny (jedna pod Gierlachem, druga pod Czerwonymi Wierchami).
źródło
źródło