12-02-2012, 20:59
Borówka brusznica ( Vaccinium vitis-idaea L. )
Ericaceae - Wrzosowate
Nazwy ludowe: borowina, borówka czerwona.
Nazwa gatunkowa brusznica powoduje pewne zamieszanie, ponieważ jako nazwa ludowa w południowej części kraju bywa stosowana do określania borówki czarnej (Vaccinium myrtillus L.)
Borówka jest niskim krzakiem z łuskowatymi, pełzającymi pędami.
Jej gałązki są obłe i omszone.
Zimotrwałe, skórzaste liście są odwrotnie jajowate lub eliptyczne, tępe, połyskujące, z wierzchu ciemnozielone, spodem jasnozielone, czarno-gruczołowato kropkowane.
Kwitnie od maja do sierpnia, a jej krótkoszypułkowe kwiaty, zebrane w szczytowe grona, są białawe lub z lekko różowym odcieniem.
Korona jest dzbanuszkowata, czterodzielna, kielich również czterokrotny, o działkach krótkotrójkątnych.
Owoce, pojawiające się w lipcu i sierpniu, to czerwone jagody.
W Polsce występuje przede wszystkim w borach iglastych i mieszanych oraz na wrzosowiskach,jest pospolita zarówno w górach, jak i na niżu, choć w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci zarówno obszar jej występowania, jak i liczba osobników w skupiskach zaczęły się wyraźnie zmniejszać.
W pozostałej części terytorium występowania (cała północna półkula) jest gatunkiem podgórskim.
Nie wymaga pożywnej gleby ani obfitości wody, lubi kwaśne podłoże.
Owoce brusznicy w postaci przetworów (dżemów lub sosów) są powszechnie stosowane jako dodatek do mięs.
Na Syberii przechowywano je zimą w wodzie, nabierają wtedy lepszego smaku.
Były używane przez wiele plemion eskimoskich i północnoamerykańskich, jedzone na surowo, mrożone lub w przetworach, często dodawane do różnego rodzaju ciastek i sosów lub jedzone z ikrą, olejem lub cukrem.
Z liści można parzyć herbatkę, która ze względu na zawartość arbutyny w większych ilościach może być trująca.
Surowcem leczniczym są liście i owoce brusznicy.
Liście do celów leczniczych zbiera się przed dojrzewaniem owoców, w lipcu, obrywając je z łodyg; owoce w sierpniu.
Liście należy suszyć rozłożone cienkimi warstwami, na słońcu lub w suszarni w temperaturze nie przekraczającej 55°C.
Owoce zbiera się dojrzałe, rzadko bywają suszone, a zasady suszenia są takie same, jak dla liści.
Liście zawierają glikozydy fenolowe (arbutynę, metyloarbutynę i monotropeinę), garbniki, flawonoidy (hiperozyd, kwercetynę i kemferol) oraz kwasy benzoesowy i ursolowy, a także witaminę C.
W owocach występują kwasy organiczne, garbniki, pirozyd, wakcynina, antocyjan - ideina, którego nazwa pochodzi od tego gatunku, cukier, prowitamina A oraz witaminy C, B1, B2, B6 i M.
Liście stosowane są jako środek moczopędny, odkażający drogi moczowe, ściągający i przeciwzapalny, czasem róznież pomocniczo jako żółciotwórczy.
Owoce działają moczopędnie, przeciwbiegunkowo, ściągająco i poprawiają czynność żołądka.
Zawarte w surowcu flawonoidy są środkiem antyoksydacyjnym i wzmacniającym ścianki naczyń krwionośnych.
Tradycje:
gałązki borówki brusznicy są używane do ozdabiania koszyczków wielkanocnych oraz zawartego w nich pożywienia.
Zastosowania magiczne borówki brusznicy są podobne do zastosowań mącznicy, ma chronić przed urokami, złym okiem, pechem, wspomagać zmiennokształtność i wzmacniać wizje.
Liście nosi się zaszyte w amuletach-saszetkach.
Używa się jej do ozdabiania ołtarzy i miejsc rytuału, jest jednak stosowana znacznie rzadziej i jej działanie uważa się za słabsze.
Jej owoce są składnikiem ciasteczek jedzonych w czasie Samhuinnowej wieczerzy.
Liście brusznicy są częścią wieńca noszącego na głowie przez postać odgrywającą świętą Łucję podczas ludowego, skandynawskiego święta światła, 13 grudnia.
Święto to ma, mimo nazwy, korzenie głęboko pogańskie - w kalendarzu juliańskim przesilenie zimowe wypadało bowiem właśnie 13, nie 21 grudnia.
Wraz z reformą kalendarza data ochrzczonego święta przeniosła się wraz z dniem poświęconym jego patronce.
Ciekawą rolę pełni brusznica w fińskiej Kalevali.
Otóż była ona... ojcem niewzruszonego Väinämöinena - jego matka zaszła w ciążę po spożyciu owocu borówki, a Väinämöinen spędził w jej brzuchu trzydzieści lat, medytując i dojrzewając do zapoznania się z zewnętrznym światem.
Ludy ugrofińskie uważają, że borówka brusznica jest zielem związanym z gwiazdozbiorem Wielkiej Niedźwiedzicy, która jednak nie ma u nich niedźwiedziego odniesienia,
Finowie np. nazywają ten gwiazdozbiór Vähä Otawai wiążą z gwiazdą umieszczoną na szczycie świętej góry świata.
źródło
źródło
Co mówią stare księgi?
Niezastąpiony Gerald-Wyżycki podaje przepis na wyborny napój przygotowany z jagód borówki brusznicy
A oto on:
„W Syberii robią z brusznic napój smaczny i zdrowy sposobem następującym:
weź 40 funtów żytniego miałko poszrutowanego słodu zalewa się 20 garncy wrzącej wody, po zmieszaniu rozciek słodowy nalewa się w duże garnki i stawia na kilka godzin do pieca, poczem wyjęty, gdy ostygnie dodaje się do niego 4 garnce rozgniecionych brusznic i stawia znowu do pieca lub do ognia, aż zawre;
potem cedzi się mieszanina przez gęsty przetak, dla oddzielenia skórek;
płyn przecedzony ciepło zlewa się do butelek i stawia w piwnicy, gdzie wkrótce zaczyna się burzyć.
Po ukończonem rojeniu ściąga się płyn czysty do innego naczynia lub butelki.
Napój ten ma smak bardzo przyjemny, kwaskowaty, w nalaniu musuje i trwa kilka lat bez zepsucia.”
( Józef Gerald-Wyżycki, dz. cyt., t. I, s. 210)
Koniecznie jeszcze trzeba dodać, że ćwierć szklanki takiego napoju, wypijane
w okresie 6 – 8 tygodni przed snem, bardzo wzmacnia żołądek.