[Krystyna]

   
Krótka historia uprawy roślin cytrusowych
Halina Galera
Cytrusy to popularna nazwa roślin należących do rodzaju Citrus.
Bogactwo tego rodzaju ocenia się bardzo różnorodnie: jedni naukowcy wymieniają 16 gatunków, inni twierdzą, że jest ich około 100.
Problem polega na tym, że bardzo trudno wyznaczyć granice i stopień pokrewieństwa pomiędzy umownymi „gatunkami”.
W rzeczywistości są to duże grupy mieszańców powstałych na skutek wielokrotnego krzyżowania licznych gatunków, pochodzących prawdopodobnie z Indii i południowych Chin.
Dzieje powstania poszczególnych form uprawnych cytrusów są bardzo zagmatwane, co wynika z trwającej setki lat hodowli.
Złożyły się na nią zarówno przypadkowe krzyżowanie i selekcja w początkowych etapach historii uprawy, jak i późniejsze świadome prace hodowlane.
Naukowcy przypuszczają, że cytrusy uprawiano już przed 4 tysiącami lat, początkowo na południowych i zachodnich stokach Himalajów.
Rozwój tych plantacji w Chinach nastąpił około 200 r. p.n.e.
Owoce cytrusowe były ponoć tak cenne, że ich przydział przysługiwał tylko najwyższym urzędnikom państwowym.
Szczególnie ceniono delikatne mandarynki Citrus reticulata.
Podobno Europejczycy nazwali chińskich dostojników mandarynami właśnie od ulubionych przez nich owoców - mandarynek!
Europejska historia cytrusów zaczyna się niezwykle podniośle i... stosunkowo późno, jak na opowieść o tak starych roślinach uprawnych.
Podobno zainicjował ją Aleksander Wielki Macedoński, wyruszając w 334 r. p.n.e. na wielką wyprawę do Persji i Indii.
Obok zastępów dzielnych wojowników, ten wielki wódz zabrał ze sobą także specjalnych obserwatorów, którzy mieli m.in. poszukiwać nowych roślin użytkowych.
To oni mieli znaleźć m.in. cytrynę zwyczajną Citrus limon, by jej sadzonki (lub nasiona) przesłać do Grecji.
Otrzymał je  Teofrast z Eresos, który w swym opracowaniu Badania nad roślinami opisał 450 gatunków roślin, w tym także pewną grupę roślin widzianych przez uczestników wyprawy Aleksandra.
W dziele tym znalazła się pierwsza wzmianka o próbach uprawy cytrusów w Europie.

Pomarańcza gorzka C. aurantiacum dotarła na nasz kontynent w X w. n.e. za pośrednictwem Arabów.
Z podobnego okresu wywodzą się plantacje cytryny zwyczajnej na południu Europy.
Dalsze introdukcje drzew cytrusowych były związane z wyprawami krzyżowymi - w XII wieku krzyżowcy przywieźli limetę kwaśną C. aurantiifolia (i ponownie rozpowszechnili pomarańczę gorzką).
Uprawy pomarańczy chińskiej C. sinensis w europejskiej części obszaru śródziemnomorskiego datuje się od około 1500 roku, natomiast bergamota C. bergamota  jest tam uprawiana od XVII wieku.
Wszystkie te daty dotyczą upraw zlokalizowanych w południowych częściach Europy o klimacie śródziemnomorskim.
Próby introdukcji cytrusów na tereny znajdujące się na północ od Alp napotykały na poważne trudności, z powodu dużych wymagań cieplnych tych roślin.
Rozwiązaniem tego problemu okazały się oranżenie, chroniące cytrusowe gałązki przez zapędami chłodnych podmuchów (por. tekst Oranżeria, czyli ogród Hesperyd).
źródło