02-05-2015, 15:00
Brzydkie Kaczątko - interpretacja baśni przez dr Estes
Zbliżała się pora żniw. Stare kobiety robiły zielone laleczki z kaczanów kukurydzy. Starzy mężczyźni naprawiali kołdry. Dziewczęta wyszywały czerwone kwiaty na białych sukienkach, chłopcy, śpiewając, układali stogi siana. Kobiety szyły szorstkie koszule z samodziału na nadchodzącą zimę. Mężczyźni pomagali zrywać, zbierać, ścinać i wykopywać plony, jakie dały pola. Liście na drzewach trzymały się coraz słabiej. A nad rzeką kacza matka siedziała w gnieździe. Wszystko szło jak należy i wreszcie, jedno po drugim, jajka zaczęły drżeć w środku, na skorupkach pokazały się rysy i wykluły się młode kaczątka. Ale jedno jajo, większe od pozostałych, leżało dalej w gnieździe, nieruchome jak kamień.
Stara kaczka przyszła w odwiedziny do kaczej matki, a ta pochwaliła się swoimi dziećmi.
— Czy nie są piękne? — chełpiła się.
Ale stara kaczka dostrzegła jajko i zaczęła ją namawiać, żeby dała sobie z nim spokój.
— To indycze jajo — wykrzyknęła. — Nic ci po nim. Indyki boją się wody, nie zmusisz go do pływania żadną siłą. — Wiedziała, bo kiedyś już sama tego próbowała.
Ale kacza matka pomyślała, że skoro już tyle siedziała, jeszcze trochę nie zaszkodzi.
— Nie martwię się o to. Czy wiesz, że ten nicpoń, ich ojciec, ani raz się u mnie nie pojawił?
Wreszcie wielkie jajko zaczęło się trząść i obracać. W końcu pękło i z wnętrza wyturlało się wielkie, niezgrabne stworzenie. Skórę miało całą w niebieskich i czerwonych żyłkach, nogi jasnofioletowe, a oczy różowe.
Kacza matka przekrzywiła głowę, wyciągnęła szyję i bacznie się przyjrzała. Nie mogła się powstrzymać, żeby nie powiedzieć:
— Co za brzydactwo! Może to rzeczywiście indyk? — martwiła się.
Jednak brzydkie pisklę razem z innymi powędrowało do wody.
— To moje własne, chociaż tak dziwnie wygląda. Ale właściwie, w odpowiednim świetle… jest prawie ładne.
Pokazała je więc innym ptakom na wiejskim podwórzu, ale nie minęła chwila, a któraś z kaczek podbiegła i uszczypnęła brzydkie kaczątko w szyję.
— Przestań! — krzyknęła matka.
Ale napastniczka splunęła z pogardą:
— Co za paskudne dziwadło. Aż się prosi, żeby je poszturchać.
Najważniejsza z kaczek, z czerwonym gałgankiem na łapie, odezwała się:
— O, następne! Jakbyśmy nie mieli dość dziobów do wykarmienia. A widzicie to pisklę, to wielkie brzydactwo, to chyba jakaś pomyłka.
— To nie żadna pomyłka — żachnęła się kacza matka. — Będzie bardzo silny. Po prostu za długo siedział w jaju i jest trochę niewydarzony. Ale niedługo z tego wyrośnie i będzie jak wszystkie, zobaczycie. — I wygładziła mu postrzępione piórka.
Inne domowe ptaki robiły wszystko, by pognębić brzydkie kaczątko. Rzucały się na nie, biły, dziobały, syczały i skrzeczały. Z czasem traktowały je coraz gorzej. A ono się kryło, zaszywało w kącie, uskakiwało, uciekało na prawo i lewo, ale nie umiało uniknąć ciosów i docinków. Było najnieszczęśliwszym stworzeniem na świecie.
Na początku matka je broniła, ale później i ona, zmęczona tym wszystkim, wykrzyknęła w gniewie:
— Lepiej, żebyś sobie poszło w siną dal!
I brzydkie kaczątko odeszło. Z powyrywanymi piórami, potargane, poturbowane, biegło i biegło, aż dotarło do bagien. Tu wyczerpane położyło się z wyciągniętą szyją na skraju i napiło wody z moczarów. Spomiędzy sitowia obserwowały go dwie dzikie gęsi. Właściwie były to młode gąsiory i dlatego puszyły się jak pawie.
— Hej, paskudo — zachichotały — chcesz z nami polecieć nad sąsiednie bagnisko? Pełno tam młodych niezamężnych gęsi, jest w czym wybierać.
Nagle rozległy się strzały i gąsiorki padły nieżywe, a woda w moczarach poczerwieniała od krwi. Brzydkie kaczątko dało nura w szuwary, skuliło się ze strachu; dookoła huczały wystrzały, unosił się dym i zapach prochu, ujadały myśliwskie psy.
Wreszcie zapadła cisza; kaczątko wyszło z kryjówki i zaczęło uciekać jak najdalej od bagien. Pod wieczór przybyło do nędznej chatynki, której drzwi trzymały się na jednym zawiasie, a w ścianach było więcej szpar niż całych desek. Mieszkała tu stara obdarta kobieta z kudłatym kotem i zezowatą kwoką. Kot za dach nad głową odwdzięczał się łowieniem myszy, a kwoka — składaniem jaj.
Stara kobieta ucieszyła się z kaczki.
— Może będzie się niosła — pomyślała — a jak nie, zabijemy ją i zjemy.
Kaczątko więc zostało, ale kot i kwoka nie dawały mu spokoju, gderając:
— Co z ciebie za pożytek, skoro nie umiesz ani składać jajek, ani łapać myszy?
Kaczątko z westchnieniem wyznało, że najbardziej na świecie kocha bezkresne błękitne niebo i nurkowanie pod chłodną niebieską wodą. Kotu nie mieściło się w głowie, jak można robić takie rzeczy, więc wyśmiał kaczątko za te głupie marzenia. Kwoka też drwiła, nie widząc sensu w nurkowaniu i moczeniu sobie piór. W końcu stało się jasne, że kaczątko nie zazna tam spokoju, więc poszło szukać szczęścia dalej.
Dotarło nad staw, a kiedy po nim pływało, zaczęło się robić coraz zimniej i zimniej. Po niebie przelatywał klucz urzekająco pięknych ptaków, jakich jeszcze nigdy w życiu nie widziało. Wołały do niego, a ich głosy obudziły w nim bezbrzeżną tęsknotę, aż serce mu podskoczyło i omal nie pękło z radości i bólu. Zawołało do nich obcym sobie głosem, jakiego nigdy wcześniej z siebie nie wydało. Nigdy nie widziało cudowniej szych stworzeń i nigdy nie czuło się tak osierocone.
Obracało się na wodzie, żeby jak najdłużej za nimi patrzeć, aż zniknęły mu z oczu; potem zanurkowało na samo dno jeziorka i przysiadło tam, drżąc. Nie posiadało się ze wzruszenia, bo poczuło rozpaczliwą miłość do tych wielkich białych ptaków, miłość, której nie pojmowało.
Zaczął wiać ostry, zimny wiatr i z każdym dniem wiał coraz mocniej; jezioro zamarzło, a lód pokrył się śniegiem. Starzy ludzie tłukli zamarznięte w wiadrach mleko, kobiety długo w noc siedziały przy kołowrotkach. Matki karmiły dzieci przy świetle świec, a mężczyźni nocą, pod białym północnym niebem, szukali zagubionych owiec. Młodzieńcy brnęli w śniegu po pas, by wydoić krowy, a dziewczęta przy gotowaniu wyobrażały sobie, że widzą twarze przystojnych chłopców w płomieniach ognia. A w pobliskim stawie kaczątko musiało pływać coraz szybciej i szybciej w kółeczko, żeby ostatnie miejsce na wodzie nie zamarzło.
Aż pewnego ranka obudziło się przymarznięte do lodu. Wtedy poczuło, że pewnie niedługo umrze. Dwie dzikie kaczki sfrunęły z góry i zaczęły się ślizgać po lodzie. Zauważyły kaczątko. — Aleś ty brzydki — kwaknęły. — Niedobrze, fatalnie. Dla takiego już nic nie można zrobić. — I odfrunęły.
Szczęśliwie się złożyło, że nadszedł jakiś wieśniak i uwolnił kaczątko, krusząc łopatą lód dookoła niego. Podniósł kaczątko, schował je pod płaszczem i pomaszerował z nim do domu. W domu gospodarza dzieci wyciągały ręce do kaczątka, ale ono się spłoszyło. Podfrunęło w górę, na krokiew, strącając cały kurz na masło. Stamtąd wpadło prosto do bańki z mlekiem, a kiedy szamotało się całe mokre i oślepione, przewróciło się i wpadło do mąki. Żona wieśniaka przegoniła je miotłą, a dzieci aż piszczały ze śmiechu.
Kaczątko wybiegło na dwór przez drzwiczki dla kota i padło w śniegu półżywe. Stamtąd powlokło się do następnego stawu, następnego domu, następnego stawu, następnego domu i tak spędziło całą zimę, między życiem a śmiercią.
Jednak w końcu przyszedł łagodny oddech wiosny — stare kobiety zaczęły trzepać puchowe pierzyny, a mężczyźni pochowali ciepłą bieliznę. Nocami rodziły się nowe dzieci, a ich ojcowie dreptali po podwórkach pod gwieździstym niebem. Za dnia dziewczęta wsuwały żonkile we włosy, a chłopcy przyglądali się ich zgrabnym łydkom. Woda w stawie zrobiła się cieplejsza i brzydkie kaczątko, które tam pływało, wreszcie mogło rozpostrzeć skrzydła.
Jakie były wielkie i silne! Uniosły je wysoko nad ziemię. Z powierza zobaczyło sady w białym kwieciu, rolników orzących pola, młode stworzenia wszelkiego rodzaju wykluwające się z jaj, gramolące się niezdarnie, bzyczące, pływające. I staw, w którym pluskały się trzy łabędzie, te same piękne ptaki, które kaczątko widziało jesienią, te same, które wzbudziły w jego sercu taką tęsknotę. I zapragnęło się do nich przyłączyć.
— A co będzie, jeśli najpierw udadzą, że mnie lubią, a jak się zbliżę, odlecą ze śmiechem? — pomyślało kaczątko. Ale poszybowało w dół i wylądowało na stawie z mocno bijącym sercem.
Gdy tylko go zobaczyły, zaczęły podpływać bliżej.
— Na pewno to już mój koniec — myślało kaczątko — ale jeśli mam zginąć, to wolę, żeby mnie zabiły te piękne stworzenia, a nie myśliwi, gospodynie albo mrozy.
I pochyliło głowę, czekając na cios.
Ale cóż to? W wodzie ujrzało odbicie łabędzia w pełnej krasie, w śnieżnobiałym upierzeniu, ze śliwkowymi oczyma. Brzydkie kaczątko zrazu nie rozpoznało w nim siebie, bo wyglądało zupełnie tak samo jak owi piękni nieznajomi, zupełnie jak te ptaki, na które z daleka patrzyło z takim podziwem.
I wreszcie okazało się, że jest jednym z nich. Jajo przypadkowo poturlało się do kaczego gniazda. Było łabędziem, pięknym, dostojnym łabędziem. Po raz pierwszy w życiu krewniacy zbliżyli się i dotknęli go delikatnie, kochająco, końcami długich skrzydeł. Głaskali go dziobami i pływali dokoła niego, jakby pozdrawiając.
A dzieci, które przyszły nakarmić łabędzie kawałkami chleba, zawołały:
— Patrzcie, jeszcze jeden! — I jak to dzieci, pobiegły wszystkim o tym opowiedzieć. Stare kobiety zeszły nad wodę, rozplatając długie srebrne włosy. Młodzi mężczyźni brali wodę w złożone dłonie i chlapali na dziewczęta, które czerwieniły się jak płatki róż. Mężczyźni przerywali dojenie, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza. Kobiety podnosiły głowy znad szycia, by się pośmiać do mężów. A starcy opowiadali historie o tym, że wojna jest za długa, a życie za krótkie.
I jedno po drugim, bo i czas, i życie, i namiętność przemijają, oddalali się w tańcu; chłopcy i dziewczęta, mężowie i żony, dzieci i łabędzie, zostawiając tylko nas i wiosnę, a nad rzeką inna kacza matka siedziała w gnieździe, wysiadując jaja.
————————————————
Macierzyństwo u ludzi nie różni się specjalnie od macierzyństwa u zwierząt. W obydwóch przypadkach chodzi o poczęcie, donoszenie i wydanie na świat potomstwa, a następnie nauczenie go mechanizmów potrzebnych do samodzielnego istnienia w środowisku i wypuszczenie go w świat. Jednak z powodów kulturowych u ludzi dochodzi do tego, że niektóre dzieci od samego startu mają pod górkę. Mam na myśli nie tylko przypadki drastyczne, takie jak narodzenie się w rodzinie gdzie na co dzień panuje przemoc, ale także w takiej gdzie dziecko nie może rozwijać się harmonijnie i gdzie nie jest akceptowane. Wiedział o tym Hans Christian Andersen tworząc Brzydkie Kaczątko i to niezwykłe jak bardzo jego opowieść jest nadal aktualna mimo upływu czasu. Najistotniejszymi elementami jeżeli chodzi o zrozumienie są tutaj naturalność Kaczątka, które przedstawia sobą siłę przyrody i wolę przetrwania, pomagające mu przebrnąć przez ciąg przeszkód oraz uczucie przynależności, które wprowadza w nasze życie przypływ energii i optymizmu, gdy odnajdziemy się w sprzyjającym towarzystwie.
W Społeczności nagle pojawia się Odmieniec, na co reaguje ona zdecydowanym odrzuceniem: rodzeństwo i inni członkowie wspólnoty zaczynają je prześladować, maltretują i chcą przegonić. Odmieniec zwraca się o pomoc do tego, kto jak sądzi powinien go bronić czyli do matki. Matka z początku rzeczywiście staje w jego obronie, ale postawiona przed wyborem: albo Społeczność, albo Odmieniec, wybiera Społeczność. Odmieńca dotyka olbrzymia niesprawiedliwość, bo zostaje odrzucony nie z powodu czegoś co zrobił, a samego faktu niedostosowania do Społeczności.
Wiele małych dziewczynek jest już od początku życia postawionych w sytuacji gdzie ich naturalność spotyka się z ostrą reakcją otoczenia. ‘Rób to! Rób tamto! Nie rób tego! Grzeczne dziewczynki tak się nie zachowują!’ Co ciekawe zazwyczaj są to zachowania, które nie wynikają ze złej woli, a z ciekawości świata, fantazji, dziwactwa i tego wszystkiego co stanowi o pomysłowości i wyobraźni. Jeżeli karci się jej naturalne zachowania, to bardzo prawdopodobne, że prędzej czy później wpadnie w komplexy, a jej rozwój emocjonalny będzie utrudniony. Na ogół wczesne wyrzucanie poza nawias zaczyna się nie z winy dziecka i ulega zaostrzeniu z powodu niezrozumienia, okrucieństwa, ciemnoty albo umyślnej wrogości otoczenia. Wówczas następują wczesne urazy psychiczne. W takiej sytuacji dziewczynka nabiera przeświadczenia, że jej negatywny obraz przekazywany przez rodzinę czy społeczeństwo jest nie tylko absolutnie prawdziwy, ale i absolutnie wolny od uprzedzeń, bezstronny, obiektywny. Dziewczynka zaczyna wierzyć, że jest słaba, brzydka, nieprzystosowana i nie do przyjęcia, i że tak będzie zawsze, bez względu na wszelkie jej starania. Zostaje odrzucona dokładnie z tych samych przyczyn, które widzimy w Brzydkim Kaczątku. W wielu społeczeństwach od dziecka płci żeńskiej już od chwili narodzin oczekuje się pewnych cech charakteru, zachowań zgodnych z uświęconą tradycją, wyznawania stereotypowych kobiecych wartości, jeśli nie identycznych z wyznawanymi przez rodzinę, to przynajmniej z nich wyrastających; oczekuje się, że w żadnym wypadku nie będą sprawiać kłopotów. Te oczekiwania są bardzo precyzyjnie zdefiniowane, kiedy rodzice życzą sobie mieć „anielskie dziecko”, czyli doskonałego konformistę. (…) Kiedy kultura zbyt ściśle definiuje, co ma stanowić o powodzeniu lub pożądanej doskonałości w jakiejkolwiek sferze — czy chodzi o wygląd, wzrost, siłę, maniery, zdolności, gospodarność, bycie męskim, bycie kobiecą, bycie dobrym dzieckiem, dobre wychowanie czy przekonania religijne — wówczas w psychikę wszystkich członków społeczeństwa zostaje wszczepiony wynikający z tego przymus, by oceniać siebie wedle tych narzuconych kryteriów.
Rodzice mają w sposób naturalny marzenia, kim dziecko będzie w przyszłości, jednak to dziecko doskonałe, powtarzające wybory życiowe rodziców powinno pozostać w ich wyobraźni. W przeciwnym wypadku dziewczynka nie poddająca się tym oczekiwaniom będzie przez rodziców świadomie bądź nieświadomie strofowana, karcona i upominana. Będzie żyła w stanie psychicznej schizofrenii, gdzie co innego myśli oraz czuje, a co innego oczekuje od niej otoczenie. Psychika i dusza człowieka (szczególnie młodego) na dłuższą metę nie mogą znieść takiego stanu rozdwojenia, więc prędzej czy później albo zamilknie, albo ruszy na poszukiwanie swojego własnego grona. Tak jak zostaje do tego zmuszone Kaczątko.
Kiedy otoczenie sprzymierza się przeciw niemu jego pierwszym odruchem jest zwrócenie się do matki. W naszej kulturze przyjmuje się, że dzięki macierzyństwu kobieta niezależnie od wieku staje się osobą dojrzałą. Nie jest to do końca prawda. W psychice kobiety istnieje obraz matki wewnętrznej czyli jej wyobrażenie jak powinno wyglądać macierzyństwo, które kształtuje się na podstawie matki zewnętrznej czyli zazwyczaj jej własnej. Matka wewnętrzna działa na podstawie doświadczeń jakie kobieta miała z matką zewnętrzną, a także na podstawie obrazu matki, jaki spotyka na co dzień w otoczeniu i kulturze. W psychice większości osób dorosłych, które miały w przeszłości kłopoty z matką, wciąż zamieszkuje jej duplikat, który przemawia, postępuje i reaguje tak samo jak we wczesnym dzieciństwie. Chociaż kultura, w której się urodziła kobieta, może w ciągu jej życia rozwinąć bardziej świadome poglądy na temat roli matki, wewnętrzna matka przechowuje takie same przekonania i wyobrażenia o wyglądzie i postępowaniu matki, jakie panowały w społeczeństwie za czasów dzieciństwa kobiety. W psychologii głębi cały ten labirynt nazywa się kompleksem matki. Jest to jeden z głównych aspektów psychiki kobiecej i ważne jest, żeby rozpoznać jego stan, pewne aspekty umacniać, inne korygować, jeszcze innych się pozbyć i jeśli to konieczne, zacząć budować od początku.
Kaczka w opowieści H.Ch.Andersena reprezentuje trzy aspekty matki: matkę ambiwalentną, matkę przegraną i matkę bez matki.
MATKA AMBIWALETNA
W baśni kaczka w pierwszym odruchu przygarnia Kaczątko, mimo że różni się od niej wyglądem, potem jednak gdy odrzuca je społeczność w której żyje, odcina się od swojego instynktu i odtrąca je. Podobnie jest z wieloma ludzkimi matkami, które mają zakodowaną w umyśle regułę przekazywaną przez wiele pokoleń, ‘Kto nie jest we wspólnocie ten staje się ignorowany, traktowany podejrzliwie, a być może także prześladowany’. Dlatego stara się nauczyć córkę zachowań zgodnych z ogółem w nadziei, że to uchroni ją (a pośrednio nią samą) przed atakami. Na dłuższą metę może to prowadzić do rozdarcia wewnętrznego (‘moje własne potrzeby’ a ‘oczekiwania otoczenia’) czyli do ambiwalencji. Matka z jednej strony chce zdobyć akceptację otoczenia, z drugiej strony ogarnia ją strach przed tym, że ona i dziecko będą prześladowane czy wręcz w sytuacjach extremalnych zabite, a z jeszcze innej strony odczuwa silną więź z dzieckiem czy jest to dziecko jej ciała, czy umysłu. W społeczeństwach opartych na karze nie jest niczym nadzwyczajnym, że kobieta staje przed dylematem — albo akceptacja klasy rządzącej (wioska) albo miłość do dziecka, czy będzie to dziecko symboliczne, dziecko jej twórczej fantazji czy dziecko biologiczne. To historia stara jak świat. Kobiety ponosiły psychiczną i duchową śmierć za stawanie w obronie nieusankcjonowanego dziecka, które mogło oznaczać ich twórczość, kochanka, zaangażowanie w politykę, potomstwo, życie duchowe. W skrajnych przypadkach kobiety były wieszane, palone na stosach, mordowane za sprzeciwianie się zakazom wioski i osłanianie nielegalnych dzieci. Matka, która ma „inne” dziecko, musi być wytrwała jak Syzyf, groźna jak Cyklop i gruboskórna jak Kaliban, by stawić odpór wrogiemu otoczeniu. Najbardziej niszczycielskie warunki kulturowe, w jakich kobieta może się urodzić i żyć, to takie, które wymagają bezwzględnego Posłuszeństwa bez oglądania się na duszę; to kultury pozbawione dobrych rytuałów przebaczenia, zmuszające kobietę do wybierania między tym, co dyktuje im dusza, a nakazami społeczeństwa, w którym nie ma miejsca na współczucie ze względu na warunki ekonomiczne lub system kastowy. To kultury, w których ciało jest traktowane jako coś brudnego, coś, co potrzebuje „oczyszczenia”, albo jako świątynia podlegająca dekretom; w których rzeczy nowe, niezwykłe czy inne witane są z niechęcią; w których ciekawość świata i twórcza wyobraźnia są karane i piętnowane, a nie nagradzane, albo nagradzane tylko jeśli nie jest się kobietą; w których w imię różnych świętości ciało poddaje się bolesnym zabiegom; w których kobiety karze się niesprawiedliwie, jak to zwięźle ujmuje Alice Miller, „dla ich własnego dobra”, w których nie uznaje się prawa duszy do istnienia.
Kobieta o psychice ambiwalentnej matki może mieć trudności z podejmowaniem decyzji, zajmowaniem stanowiska, zbyt łatwo się poddawać, zachowywać biernie, nie żądać dla siebie szacunku, walczyć o swoje prawo do wyboru i życia w taki sposób, jaki pragnie. Aby skutecznie radziła sobie w życiu potrzeba jej cech uważanych za typowo męskie takich jak waleczność, porywczość i odwaga. Żeby stworzyć dobrą atmosferę, wychowując dziecko, które trochę czy bardzo odbiega od przeciętnej pod względem potrzeb psychiki i duszy, matka musi wzbudzać w sobie cechy heroiczne. Musi umieć, jak bohaterki mitów, odnaleźć w sobie i uzbroić się w cechy niedozwolone, pielęgnować je, w odpowiedniej chwili uruchamiać, bronić siebie i tego, w co wierzy. I nie można się do tego przygotować inaczej, niż tylko mobilizując odwagę i działając. Od niepamiętnych czasów każdy wielki akt heroizmu okazywał się lekarstwem na udaremniającą wszystko ambiwalencję.
MATKA PRZEGRANA
Kaczka na skutek prześladowań postępuje wbrew instynktowi i zgodnie z wolą większości odrzuca Kaczątko. Jednak postępowanie wbrew sobie, wbrew własnej psychice i intuicji, sprawia, że płacimy za to wysoką cenę w postaci załamania nerwowego. Tracimy poczucie własnego istnienia, albo nie wiemy co robić, albo czujemy, że nikt nie wspiera naszych wysiłków, albo otwierają się stare rany na duszy, które nawet jeżeli zadano o wiele wcześniej to nie zostały wyleczone.
Matka rozdarta emocjonalnie między wyborem: albo moje dziecko, albo reguły społeczności, nie może udźwignąć takiej odpowiedzialności. Przez wieki matki były szantażowane w ten sposób i zmuszane do wyboru, czasami dosłownie jak w Wyborze Zofii Williama Styrona, gdzie komendant obozu mówi matce dwójki dzieci aby wybrała jedno z nich, które pójdzie na śmierć inaczej zginą oboje.Choć przerasta to ludzką wyobraźnię, od wieków matki stawiano przed takim psychicznym dylematem. Stosuj się do przepisów i pozabijaj swoje dzieci albo cię zniszczymy. Do dziś niewiele się zmieniło. Jeśli matka ma wybierać między dzieckiem a wymogami społeczeństwa, to znaczy, że społeczeństwo jest okrutne i chore. Kultura, która domaga się wyrządzenia krzywdy duszy w imię swoich zakazów, jest kulturą patologiczną. Taką „kulturę” może stanowić zewnętrzne otoczenie kobiety, ale stokroć gorzej, jeśli nosi ją ona w sobie i ulega jej we własnym umyśle. Niezliczone są przykłady takich zdarzeń w historii świata, a zwłaszcza Ameryki, gdzie powszechną praktyką było odrywanie kobiet siłą od ukochanych ludzi i rzeczy. Mamy długą, haniebną historię rozdzielania rodzin niewolniczych w wieku XVIII, XIX i XX. W ostatnich stuleciach pojawił się niepisany nakaz, by matki z dumą i zadowoleniem patrzyły, jak ich synowie giną „za ojczyznę”. Są przypadki przymusowych przesiedleń zdarzające się jeszcze i dziś. W różnych momentach historii świata rodziły się ideologie zabraniające kobiecie kochać i chronić tych, których kocha, w sposób przez siebie upragniony.
Oczywiście najbardziej charakterystycznym przykładem jest sytuacja ciąży poza zalegalizowanym związkiem małżeńskim. Kobiety przez stulecia były zmuszane do wypierania się własnego potomstwa, ukrywania swojego stanu, do oddawania czy zabijania niemowląt w imię panującej obyczajowości. Pokolenia kobiet godziły się, żeby małżeństwo z mężczyzną było jedynym czynnikiem sankcjonującym ich człowieczeństwo. Godziły się z mniemaniem, że bez przyzwolenia mężczyzny istota ludzka jest pozbawiona wartości, że bez tej „męskiej” opieki matka jest bezbronna. Jak na ironię, w Brzydkim Kaczątku o ojcu wspomina się tylko raz, w momencie kiedy kacza matka zastanawia się nad nie wyklutym jajem brzydkiego kaczątka. Narzeka na ojca swych dzieci: „Ten nicpoń ani razu mnie nie odwiedził”. Od bardzo dawna w naszej kulturze ojciec — co niezależnie od przyczyn jest faktem godnym ubolewania — nie mógł lub nie chciał służyć pomocą matce, a co gorsza, nawet samemu sobie. Można powiedzieć, że w oczach wielu dziewczynek ojciec przegrał swoją rolę, stając się jedynie cieniem, który co wieczór zawiesza się w przedpokoju w postaci płaszcza na kołku.
Kobieta z psychiką przegranej matki ma mocno zaburzone poczucie własnej wartości, odczuwa wybór między własnymi potrzebami, a oczekiwaniami otoczenia jako kwestię życia lub śmierci. Postrzega siebie jako odmieńca, czarną owcę, wyrzutka, ale nie jest w stanie zgromadzić sił i ruszyć w drogę aby odnaleźć przyjazne środowisko. Jeśli kobieta ma w sobie przegraną matkę, to nie może pozwolić, żeby sama się taką stała.
MATKA – DZIECKO I MATKA BEZ MATKI
Tak jak już napisałam samo urodzenie dziecka nie daje kobiecie dojrzałości. W baśni kaczka, która upiera się mieć dziecko, ostatecznie je odrzuca. Trzecim typem i prawdopodobnie najczęściej spotykanym jest matka bez matki czyli kobieta słaba, niedojrzała psychicznie i naiwna, bo pozbawiona wsparcia starszej, dojrzałej kobiety, zazwyczaj własnej matki.
W minionej epoce młoda matka była otaczana pomocą i wsparciem przez grono starszych kobiet, zwłaszcza przy pierwszym dziecku nie wolno było pozostawić jej samej sobie. Niezależnie od wieku każda kobieta, która zostaje po raz pierwszy matką, sama też jest dzieckiem na progu nowej drogi, dlatego potrzebuje wsparcia fizycznego i psychicznego doświadczonych kobiet, którym może zaufać. Od niepamiętnych czasów tę funkcję spełniały starsze kobiety w plemieniu lub wiosce. Te „boginie-matki” w ludzkiej postaci, później przez instytucje religijne odsunięte do roli matek chrzestnych, stanowiły podstawowy system przekazu wiedzy między kobietami. Służył on pokrzepieniu zwłaszcza matek młodych, ucząc je, jak się troszczyć o psychikę i duszę potomstwa. Kiedy rola bogini-matki została poddana intelektualnej obróbce, matka chrzestna zaczęła znaczyć niewiele więcej niż ktoś, kto dba, by dziecko przestrzegało przykazań Kościoła. To niewiele. Wiele straciłyśmy na tej zmianie. Starsze kobiety były niegdyś arką instynktownej wiedzy i zachowań, a ich zadaniem było obdarzyć tym samym młode matki. Kobiety przekazują sobie tę wiedzę nie tylko słowami, ale i w inny sposób. Subtelne przekazy o tym, co i jak robić, wysyłały ich spojrzenia, dotyk dłoni, nucenie lub kochający uścisk.
Przy szybko postępującej urbanizacji i przenosinach ze wsi do miast ten kobiecy krąg stracił znaczenie. Obecnie tradycja ta jest podtrzymywana jedynie symbolicznie poprzez imprezę dla przyszłej matki organizowaną przez przyjaciółki. Jednak po narodzinach dziecka matka jest już praktycznie pozostawiona samej sobie. Przy braku doświadczenia szuka informacji gdzie popadnie, łatwo wpada w panikę i jest niepewna własnej wartości. Jeżeli jej własna matka była słaba psychicznie to taki sam kod nosi w swojej podświadomości jej córka. Niekiedy jest tak pozbawiona psychicznego oparcia, że uważa, iż nie jest godna nawet miłości swego dziecka. Może być do tego stopnia udręczona przez rodzinę i kulturę, że sądzi, iż nie jest warta, by dotknąć nawet rąbka archetypu „promiennej matki”, który towarzyszy pierwszym chwilom macierzyństwa. Bez dwóch zdań: matka wychowująca potomstwo sama musi mieć matkę.
Kobieta o psychice matki – dziecka albo matki bez matki może paść ofiarą naiwnych przekonań, braku wprawy, a szczególnie osłabionej zdolności przewidywania co stanie się w najbliższej godzinie, tygodniu czy roku. Sprawia wrażenie, że bawi się w matkę, jest zbyt entuzjastyczna, staje się wręcz hipermatką, która robi wszystko dla wszystkich i za wszystkich, nie potrafi się zdystansować, spojrzeć obiektywnie i pokierować dzieckiem ani dać mu wsparcia. W baśni Andersena dzieci są podexcytowane obecnością nowego zwierzątka, ale nie potrafią się nim zaopiekować, podobnie matka bez matki będzie męczyła dziecko nadmiarem troski, ale nie nauczy go mechanizmów psychicznych potrzebnych do radzenia sobie z przeszkodami.
Może być to spowodowane również faktem, że matka sama była łabędziem wychowywanym przez kaczki. Sama nie odnalazła swojej własnej tożsamości przed narodzinami dziecka, ale jej instynktowna natura budzi się, gdy jej córka zaczyna dorastać i zaczyna odczuwać tęsknotę, gdy widzi łabędzie.
SILNA MATKA -> SILNE DZIECKO
Aby być mądrą i silną matką dla swoich dzieci, musimy ją najpierw odnaleźć w sobie. Jeżeli cierpiałyśmy z powodu odrzucenia, jeżeli nie wyniosłyśmy pozytywnych wzorców z rodziny to zawsze możemy je odnaleźć w otoczeniu, szczególnie w starszych, mądrych kobietach. Nawet jeśli miałyście najwspanialszą matkę na świecie, to możecie mieć więcej niż jedną. Często powtarzam własnym córkom: „Urodziła was jedna matka, ale jeśli wam szczęście dopisze, to możecie mieć ich więcej. U nich znajdziecie prawie wszystko to, czego wam w życiu trzeba”. Związki z todas las madres, wieloma matkami, będą najprawdopodobniej trwały przez całe życie, bo nigdy nie przestaje się potrzebować przewodniczki i doradczyni, a z punktu widzenia twórczego życia kobiety ta potrzeba nigdy nie powinna zaniknąć (…) szukajmy matki dzikiej i mądrej. Nie jesteśmy, nie możemy być od niej oddzielone. Związek z tą kochającą matką musi być w ciągłym ruchu, musi wciąż się zmieniać, co jest może paradoksem. Matka ta jest szkołą, w której się rodzimy, szkołą, w której jesteśmy zarazem uczennicami i nauczycielkami, jak życie długie. Czy mamy dzieci czy nie, czy zajmujemy się ogrodem, naukami czy burzliwym światem poezji — zawsze, na każdej drodze, ocieramy się o dziką matkę. I tak powinno być.
Nawet jeżeli matka kobiety miała destrukcyjny wpływ na jej psychikę to nie oznacza, że ona automatycznie będzie słabą matką dla własnych dzieci. Duszę można sponiewierać i odrzucić, ale nie da się jej zabić. Nie da się wymazać złej przeszłości, jednak można pracować nad teraźniejszością myśląc o przyszłości.
POSZUKIWANIE WŁASNEGO ŚRODOWISKA
Kaczątko rusza w drogę by znaleźć społeczność, która je zaakceptuje. Puka do wielu drzwi, bo nie ma wyrobionego instynktu by zapukać w te właściwe, za to ma inny instynkt, ten który nakazuje mu iść przed siebie mimo przeciwności losu i zmęczenia. Kaczątko wypracowuje swoje własne mechanizmy obronne outsidera, stara się zachowywać tak jak tego oczekuje otoczenie, ale wiecznie coś mu nie wychodzi. Nawet jeżeli okazuje się, że potrafi pływać, to innym nie pasuje jego wygląd, co oczywiście osłabia jego pewność siebie i sprawia, że zaczyna zachowywać się niezdarnie: wpada do mąki, sypie kurz do masła, wylewa mleko. To fizyczny wyraz tego jak niepewnie się czuje wśród innych istot. Podobnie jest w naszym życiu: im bardziej staramy się dostosować do wymagań, z którymi wewnętrznie się nie zgadzamy, tym gorzej nam to wychodzi. Choć to chwalebne i pożyteczne przerzucać pomosty w stronę grup, do których nie należymy, choć to ważne, żeby być dobrym i uprzejmym — trzeba zachować umiar, nie robić tego na siłę i za wszelką cenę. Nie wolno ślepo wierzyć, że stosowne zachowanie, jeśli tylko uda się poskromić wszystkie odruchy nieokiełznanej, spontanicznej criatury (‘istoty’ – przyp. Anna Lawenda), pozwoli uchodzić za miłą, dystyngowaną, opanowaną, łagodną damę. To właśnie takie postępowanie — pobożne życzenia ego, żeby za wszelką cenę należeć do kogokolwiek — przerywa psychiczną łączność z Dziką Kobietą. Zamiast pełnej życia kobiety widzimy ugrzecznioną, znerwicowaną istotę myślącą tylko o tym, żeby dobrze wypaść. Nie, jest lepiej, wdzięczniej i o wiele korzystniej dla duszy być tym, kim się jest, i pozwolić innym stworzeniom także być tym, kim są.
Kobieta, która szuka miłości, a jej nie znajduje narażona jest na wpadnięcie w wir zachowań kompulsywnych i ciągle wchodzi w te same sytuacje, mając nadzieję, że to uleczy jej rany (czy to wpadając w nałogi, czy toxyczne związki, czy w wir pracy). Dzieje się też często tak, że podobnie jak Kaczątko zamarzające w stawie, ona również kostnieje z braku uczuć i chłodu emocjonalnego, co jest zabójcze dla wyobraźni, twórczości, wyrażania się, a przede wszystkim dla relacji z ludźmi. Być zimnym to być pozbawionym uczuć. Chłód spełnia funkcję mechanizmu obronnego, ale na dłuższą metę jest zabójczy, bo dusza potrzebuje ciepła aby rozkwitać. Dusza uzewnętrznia się poprzez tworzenie, a brak uczuć to oznacza posuchę i brak – nomen omen – ognia twórczego. Coś, co jest w ruchu, nie może zamarznąć. Ruszajcie się więc. Nie zatrzymujcie się.
W baśni Andersena pojawia się przypadkowy przechodzień wyzwalający Kaczątko z lodu. To symbol tego, że gdy jesteśmy już tak znużeni, że nie mamy siły brnąć dalej, to niczym światełko w tunelu pojawia się pomoc ze Wszechświata. Nie poukłada za nas życia i nie zagoi starych ran, ale da chwilowe ocieplenie i pozwoli zebrać się w sobie. Czasami gdy rozstajemy się z kimś kogo kochaliśmy, w naszym życiu pojawia się nowa osoba, ale nie po to aby stworzyć stabilny związek tylko by wesprzeć nas i podbudować w trudnych chwilach.
Niedostosowywanie się do sztywnych reguł mimo że przynosi odrzucenie jest dobre dla duszy, bo zmusza ją do poszukiwań czy to osób, które będą ją akceptować, czy to sposobu wyrażania się (sztuka, literatura, muzyka etc), czy dalszego rozwoju. Bez porównania gorzej jest tkwić tam, gdzie nie mamy czego szukać, niż tułać się przez jakiś czas w poszukiwaniu psychicznego kontaktu, jakiego nam trzeba. Szukanie swego miejsca nigdy nie jest pomyłką. Nigdy. Co więcej, trudności i przeszkody na drodze wyrabiają charakter, kształtują wytrwałość i koncentrację, a także rozszerzają horyzonty, czego pozbawieni są ci, którzy w drogę nigdy się nie udali. Ten napór sił i napięć wywiera pożyteczny i dobroczynny wpływ. Wygnanie hartuje, temperuje, umacnia słabe kaczątko. Choć tej sytuacji nie życzyłybyśmy nikomu z żadnego powodu, jednak — tak jak węgiel pod wysokim ciśnieniem staje się diamentem — prowadzi ona do prawdziwej wielkości i oczyszczenia duszy. W alchemii substancję wyjściową, ołów, poddaje się biciu i zgniataniu. Wprawdzie nikt nie pragnie wygnania dla niego samego, jednak daje ono niespodziewane korzyści (…)Na wygnaniu o wiele mocniej dąży się do wyzwolenia prawdziwej natury, bardziej tęskni za sprzyjającym środowiskiem. To dążenie, ta tęsknota pozwalają posuwać się naprzód. (…)Siła przetrwania to dziwna rzecz: nawet pięć minut kontemplacji spokojnej wody może dać tyle energii, że i przez miesiąc trzyma nas przy życiu.
Kot i kwoka obrazują osoby, które są pewne swoich racji i nie tolerują innych poglądów. Kaczątko wcale nie każe im pływać tak jak ono samo, ale sam fakt, że lubi to robić nie mieści się zwierzętom domowym w głowie i wywołuje ich agresję. Niestety, Kaczątko ma już zakodowane, że skoro różni się od innych to jest od nich gorsze. Kobiety – Brzydkie Kaczątka nie mają wyrobionej asertywności, nie potrafią powiedzieć ‘nie’, dosłownie przepraszają, że żyją. Takie kobiety grzecznie słuchają, jak im się wmawia, że są krnąbrne i uparte, nie rozumiejąc podstawowej rzeczy — że koty nie pływają, a kury nie nurkują. Muszę przyznać, że w mojej praktyce często przydaje mi się wyróżnienie typów osobowości, takich jak koty, kwoki, kaczki, łabędzie i tak dalej. Jeśli to wydaje się uzasadnione, proszę pacjentkę, żeby na chwilę wyobraziła sobie, że jest łabędziem, który o tym nie wie. Zakładamy też, że została wychowana (albo właśnie się znajduje) w otoczeniu kaczek. Oczywiście nie mam nic ani przeciwko kaczkom, ani łabędziom. Ale kaczki to kaczki, a łabędzie to łabędzie. Czasami dla jasności muszę skorzystać z porównań do innych zwierząt. Jak byś się czuła, gdyby wychowali cię ludzie-myszy, jeśli jesteś, powiedzmy, łabędziem? Łabędzie i myszy żywią się czym innym. Brzydzą się swoim zapachem. Nie są zainteresowane wspólnym spędzaniem czasu, a jeśli już muszą razem przebywać, to będą się wzajemnie prześladować. Jak byś się czuła, gdybyś, będąc łabędziem, musiała udawać mysz? Udawać, że jesteś malutka, masz szare futerko i długi cienki ogonek. Chcesz naśladować mysi chód, ale zamiast tego kolebiesz się z nogi na nogę. Próbujesz piszczeć jak mysz i za każdym razem wydajesz łabędzi krzyk. Czy nie byłabyś najnieszczęśliwszym stworzeniem na świecie? Dlaczego więc, jeśli tak jest, jeśli taka jest prawda, kobiety ciągle usiłują się naginać, przybierać kształty, które są im obce? (…) Najczęściej dzieje się tak, ponieważ kobieta po prostu nie wie, co robić. Nie miała matki. (…)W świecie zwierząt matki uczące swe młode polować nie udzielają dokładnych instrukcji, „jak polować”, bo młode mają to już we krwi. Uczą je natomiast, czego się mają wystrzegać, na co zwracać uwagę; tego młode nie wiedzą dopóty, dopóki matka im nie pokaże, w ten sposób uruchamiając w nich nową wiedzę i wrodzoną mądrość. Podobnie jest z kobietą na wygnaniu. Jeśli jest brzydkim kaczątkiem, jeśli nie miała matki, to jej instynkt nie został wyszlifowany. Uczy się więc metodą prób i błędów. Zazwyczaj i prób, i błędów jest nieskończenie wiele. Ale zawsze jest nadzieja, ponieważ wygnaniec nigdy się nie poddaje. Idzie przed siebie, póki nie znajdzie drogowskazu, zapachu, śladu, a wreszcie domu. (…)Znakiem rozpoznawczym dzikiej natury jest zdolność przetrwania. Zawsze potrafi wytrwać. Nie jest to coś, co świadomie robimy, ale coś, czym jesteśmy, naturalnie przyrodzona cecha. Jeśli nie możemy żyć pełnią życia, to dopóty egzystujemy, dopóki znowu nie będziemy mogły rozkwitać. Czy opuściła nas twórcza wyobraźnia, czy odrzuca nas kultura bądź religia, czy odpycha nas rodzina, grupa, czy ponosimy karę za jakieś decyzje, myśli i uczucia, ukryte dzikie życie trwa, a z nim trwamy i my.(…) Kaczątko ostatkiem sił trzyma się życia. Było samotne, zziębnięte, skute lodem, nękane i ścigane; strzelano do niego, wyrzucano, głodzono, broniono wstępu; sięgnęło granicy życia i śmierci i nie wiedziało, co je jeszcze spotka. A teraz najważniejsza część opowieści: zbliża się wiosna, spieszy nowe życie, nastaje czas nowych możliwości, kolejnych prób. Najważniejsza rzecz to trzymać się i wciąż szukać, szukać twórczych dróg, szukać samotności, szukać czasu na bycie i działanie, szukać sensu istnienia; trzeba trwać, bo dzika natura daje obietnicę, że po zimie zawsze nadchodzi wiosna.
ODNALEZIENIE SWOJEGO STADA
Wygnanie pozostawia głębokie rany w psychice. W baśni to łabędzie pierwsze dostrzegają Kaczątko, ono samo po przykrych doświadczeniach boi się wręcz na nie spojrzeć. Jest nieufne, nie wierzy, że jest bezpieczne i zastanawia się czy zaraz ktoś znowu go nie przegoni. To typowe dla kobiet wygnanych. Po trudach tułaczki udaje się im dotrzeć do granic własnego terytorium, lecz przez czas jakiś wcale nie zauważają, że ludzkie spojrzenia nie są już pogardliwe, że częściej są neutralne, a nawet pełne podziwu i aprobaty. Nic tak wyraźnie nie świadczy o tym, że kobieta była „brzydkim kaczątkiem” przez całe życie albo na jakimś etapie swej drogi niż jej niezdolność do przyjęcia szczerego komplementu. Może to kwestia skromności, może należy to przypisać nieśmiałości — chociaż zbyt wiele bolesnych ran bezmyślnie się lekceważy, tłumacząc je „zwykłą nieśmiałością” — częściej jednak komplement odbiera mowę, ponieważ wywołuje automatyczny i nieprzyjemny dialog w umyśle kobiety. Dlatego ostatnim zadaniem jest zaakceptowanie swojej natury, a uwierzenie, że w końcu po często latach tułaczki odnalazło się swoich jest czasami równie trudne co sama tułaczka, bo straciło się już nadzieję, uznało, że nie zasługuje na szczęście albo po prostu nie ma się już siły na radość. Osoby pokiereszowane psychiczne potrzebują więcej energii na osiągnięcie celu niż te, które wychowywały się w przyjaznych warunkach, ponieważ przede wszystkim muszą przekonywać siebie, że potrafią to zrobić. Jednak trzeba pamiętać, by nie zatrzymywać się w rozwoju, aby nie poprzestać na byciu tą, która przetrwała, a skoncentrować się na tym co można osiągnąć dzięki temu, że się przetrwało. Kiedy zagrożenie ustępuje i odnajduje się przyjazne środowisko trzeba przejść do uzdrawiania psychiki i rozwijania się. Jeśli zatrzymamy się jako „te, które przetrwały”, nie przechodząc do kolejnej fazy, fazy kwitnienia i pełni, to redukujemy do połowy naszą wewnętrzną energię i zdolność działania w świecie. Kiedy kobieta upiera się, by być „tą, która przetrwała”, choć nie jest to już do niczego potrzebne, praca, którą musi wykonać, jest oczywista. Musi przestać się przywiązywać do archetypu „tej, która przetrwała”, bo niczego więcej nie osiągnie. Porównuję to do małej roślinki, której udało się bez wody, światła, składników odżywczych wydać odważny i uparty listek. Pomimo wszelkich przeciwności. Ale teraz, kiedy złe czasy są już za nami, pora zakwitnąć, a to oznacza, że trzeba wykorzystać wszelkie możliwości, czerpać światło, pożywienie i rozwijać się, wypuszczać gęste, bujne kwiecie i dorodne listowie.
Dlaczego w ogóle dzieje się tak, że łabędzie wychowują się wśród kaczek, a nie łabędzi? Albo mówiąc językiem współczesnych bajek, czemu czarodziejów wychowują mugole?
Zaczęłam opowiadać moim pacjentkom historyjkę, którą nazwałam Zamieniona Zygota, głównie po to, by tą pokrzepiającą metaforą pomóc im właściwie spojrzeć na całe ich „dzieje wyrzutka”. Oto owa historia.
Czy kiedykolwiek zastanawiałaś się, w jaki sposób znalazłaś się w takiej dziwnej, obcej rodzinie jak twoja? Jeśli wiodłaś życie autsajdera, jeśli nazywano cię dziwadłem czy odmieńcem, jeśli jesteś samotnicą, nie poddajesz się szablonom, to z pewnością wiele wycierpiałaś. Ale przychodzi moment, by spojrzeć na to z dystansu, przyjąć inny punkt widzenia, powrócić do swoich. (…)Przez lata kobiety, w których archetyp Dzikiej Kobiety żyje mitycznym życiem, w cichości płakały: „Dlaczego jestem inna? Dlaczego przyszłam na świat wśród obcych ludzi, w rodzinie, która mnie nie rozumie?” Kiedy chcą się rozwijać, zawsze znajdzie się ktoś, kto posypie ziemię solą, żeby nic nie urosło. Dręczą je nakazy i zakazy przeciwne ich naturalnym pragnieniom. Jeśli są dziećmi natury, to trzyma się je w zamknięciu. Jeśli chcą być naukowcami, to każe się im rodzić dzieci. Jeśli chcą być matkami, to muszą się dostosować do obowiązującego szablonu. Jeśli chcą coś wynaleźć, to musi to być praktyczne. Jeśli chcą tworzyć, to nie mają jak, bo domowe prace kobiety nigdy się nie kończą.
Czasem pragną się dostosować do panujących standardów i dopiero poniewczasie zdają sobie sprawę, czego naprawdę chciały, jak powinny były żyć. Więc żeby w ogóle mieć jakieś życie, dokonują bolesnych amputacji, porzucając rodziny, małżeństwa, w których miały wytrwać do śmierci, pracę, która miała dawać satysfakcję, dla monotonnych, jałowych, ale lepiej płatnych zajęć. Ich porzucone marzenia leżą jak kamienie przy drodze. Jakże często kobiety o artystycznych duszach w imię „rozsądku” spędzają osiemdziesiąt procent czasu na zajęciach, które systematycznie, dzień po dniu, uśmiercają ich twórczą wyobraźnię. Chociaż można mnożyć takie scenariusze, jedno jest niezmienne: bardzo wcześnie naznaczono je piętnem „odmieńca” z negatywną konotacją. A w rzeczywistości były to pełne pasji, ciekawe świata indywidualistki kierujące się dobrym instynktem.
Nie istnieje więc odpowiedź na pytanie: „Dlaczego ja, dlaczego ta rodzina, dlaczego jestem inna?” Jednak ego, zanim da sobie spokój, potrzebuje się nad czymś pogłowić, proponuję więc trzy odpowiedzi do wyboru. (Pacjentka może wybrać, którą zechce, ale musi się zdecydować przynajmniej na jedną. Większość wybiera ostatnią, choć wszystkie są równie dobre). Przygotujcie się. Oto one.
Urodziłyśmy się takie, jakie jesteśmy, i w tych przypadkowych rodzinach, ponieważ: (1) tak wyszło (prawie żadna w to nie wierzy); (2) Jaźń ma swój nieodgadniony plan, a nasze małe móżdżki są zbyt wątłe, by to ogarnąć (wielu kobietom dodaje to otuchy); (3) z powodu Syndromu Zamienionej Zygoty (tak, być może… ale co to takiego?).
Rodzina uważa cię za wyrodka. Ty masz pióra, oni łuski. Ty cenisz lasy, przyrodę, życie wewnętrzne, majestat wszechświata. Oni wolą równiutko składać ręczniki. Jeśli tak jest w twojej rodzinie, to jesteś ofiarą Syndromu Zamienionej Zygoty.
Twojej rodzinie czas powoli przecieka przez palce, ty pędzisz jak wicher; oni są krzykliwi, ty wrażliwa i cicha albo odwrotnie — oni milczą, ty śpiewasz. Ty wiesz, bo wiesz. Oni chcą dowodów i trzystu stron dysertacji. Tak, to z pewnością Syndrom Zamienionej Zygoty.
Nigdy o nim nie słyszałaś? Posłuchaj więc: pewnej nocy nad twoim miastem przelatywała Zygotowa Wróżka, a w jej koszyczku małe zygotki podskakiwały z podniecenia.Ty byłaś przeznaczona dla rodziców, którzy umieliby cię zrozumieć, ale Zygotowa Wróżka dostała się w silny wir powietrza i — hop! wypadłaś z koszyka do całkiem innego domu. Koziołkując, stoczyłaś się prosto do rodziny, która nie była przeznaczona dla ciebie. Twoja prawdziwa rodzina mieszka trzy mile dalej.To dlatego zapałałaś miłością do innej rodziny, która mieszkała o trzy mile dalej. Zawsze marzyłaś, żeby pan i pani X byli twoimi prawdziwymi rodzicami. Możliwe, że tak miało być.
To dlatego tanecznym krokiem mkniesz przez korytarz, chociaż twoja rodzina wegetuje przed telewizorem. To dlatego twoi rodzice wpadają w popłoch, kiedy przychodzisz lub dzwonisz. Zamartwiają się: ,.Co ona jeszcze wymyśli? Ostatnio narobiła nam wstydu, Bóg jeden wie, co jej teraz wpadnie do głowy”. Kiedy cię widzą, zasłaniają oczy, i to bynajmniej nie dlatego, że oślepia ich bijąca od ciebie światłość.
Ty pragniesz miłości, oni chcą spokoju.
Z różnych przyczyn (z powodu swoich upodobań, niewiedzy, urazów, stanu zdrowia, zaburzeń psychicznych lub kultywowanej ignorancji) członkowie twojej rodziny nie mają tak spontanicznego kontaktu ze sferą nieświadomą, a twoja wizyta oczywiście wyczarowuje archetyp trikstera — psotnika, który burzy ustalony porządek rzeczy. Zanim więc zdążycie przełamać się chlebem, zaczyna on szalony tan, usiłując wrzucić włos do rodzinnej potrawki.
Choć wcale nie masz zamiaru denerwować rodziny, to i tak wyprowadzisz ich z równowagi. Kiedy przychodzisz, wszystko staje na głowie.
Jeśli rodzice cały czas czują się dotknięci, a dzieci są traktowane tak, jakby nigdy nic nie robiły jak należy, to nieomylny znak, że w rodzinie znalazła się „dzika zygota”.
Przyzwoita rodzina chce tylko jednego, ale zamieniona zygota nigdy nie pojmie, co to takiego, a jeśli byłaby do tego zdolna, to włosy zjeżyłyby się jej na głowie.
Przygotuj się, bo mam zamiar wyjawić wielką tajemnicę. Oto, czego od ciebie chcą, oto ta najdonioślejsza rzecz.
Przyzwoici ludzie chcą, byś postępowała logicznie i konsekwentnie.
Chcą, żebyś dziś była dokładnie taka sama jak wczoraj. Chcą, żebyś się nie zmieniała z każdym dniem, żebyś była taka sama jak na Początku Czasu.
Siłą zwierząt są instynkt, zdolność obserwacji oraz umiejętność adaptacji i te cechy ma także Dzika Kobieta. Jeżeli będą tępione w procesie uspołeczniania to kobieta będzie rozdarta między własną naturą a zazwyczaj zbyt ciasnym ubraniem, w które chce ją wbić otoczenie. Dla psychiki jest to zabójcze. Mieszkańcy Afryki Zachodniej wierzą, że surowe obchodzenie się z dzieckiem sprawia, że jego dusza ucieka z ciała, czasem tylko na parę metrów, czasami bardzo daleko. Wprawdzie oprócz potrzeb duchowych dziecku trzeba również zapewnić bezpieczeństwo i właściwą opiekę fizyczną oraz zadbać o jego „dobre wychowanie”, ja jednak zawsze niepokoję się o osoby zbyt dobrze wychowane; z ich oczu zbyt często wyziera „niknąca dusza”. Coś nie jest w porządku. Zdrowa dusza przeważnie promieniuje, użyczając innym swego światła. Ale pod wpływem poważnych urazów dusza ucieka. Czasami umyka tak daleko, że aby ją skłonić do powrotu, trzeba mistrzowskich zabiegów. Dużo czasu musi upłynąć, zanim spłoszona dusza zaufa na tyle, żeby wrócić, ale można tego dokonać. Powrót wymaga kilku warunków: bezwzględnej uczciwości, wytrwałości, czułości, dobroci, wyzbycia się gniewu, a także humoru.
Duszę ożywia tworzenie, niezależnie od tego co i jak się tworzy. Czy to będzie malowanie, czy śpiewanie, czy pisanie, czy pieczenie ciasta, czy zakładanie rabatki w ogrodzie, kobieta wyraża przez nie swoje wewnętrzne potrzeby.
Jeśli okrzyknięto cię czarną owcą, odszczepieńcem, indywidualistką, samotną wilczycą, nie kurcz się w sobie, nie staraj się zniknąć. Tylko ślepcy mogą twierdzić, że nonkonformista jest przekleństwem dla społeczeństwa. Stulecia ludzkich dziejów potwierdzają, że każdy, kto się wyróżnia, wytycza nowe drogi i wnosi oryginalny, bogaty wkład w obraz społeczeństwa i kultury (…)Jeśli kiedykolwiek twierdzono, że jesteście nieposłuszne, przekorne, niepoprawne, zuchwałe, przebiegłe, zbuntowane, niezdyscyplinowane, narwane, niepokorne, to jesteście na właściwym tropie. Dzika Kobieta jest przy was.
źródło: <!-- m --><a class="postlink" href="https://biegnaczwilkami.wordpress.com/2012/04/05/odcinek-2-brzydkie-kaczatko-o-matce-wygnaniu-i-potrzebie-przynaleznosci/">https://biegnaczwilkami.wordpress.com/2 ... aleznosci/</a><!-- m -->
Zbliżała się pora żniw. Stare kobiety robiły zielone laleczki z kaczanów kukurydzy. Starzy mężczyźni naprawiali kołdry. Dziewczęta wyszywały czerwone kwiaty na białych sukienkach, chłopcy, śpiewając, układali stogi siana. Kobiety szyły szorstkie koszule z samodziału na nadchodzącą zimę. Mężczyźni pomagali zrywać, zbierać, ścinać i wykopywać plony, jakie dały pola. Liście na drzewach trzymały się coraz słabiej. A nad rzeką kacza matka siedziała w gnieździe. Wszystko szło jak należy i wreszcie, jedno po drugim, jajka zaczęły drżeć w środku, na skorupkach pokazały się rysy i wykluły się młode kaczątka. Ale jedno jajo, większe od pozostałych, leżało dalej w gnieździe, nieruchome jak kamień.
Stara kaczka przyszła w odwiedziny do kaczej matki, a ta pochwaliła się swoimi dziećmi.
— Czy nie są piękne? — chełpiła się.
Ale stara kaczka dostrzegła jajko i zaczęła ją namawiać, żeby dała sobie z nim spokój.
— To indycze jajo — wykrzyknęła. — Nic ci po nim. Indyki boją się wody, nie zmusisz go do pływania żadną siłą. — Wiedziała, bo kiedyś już sama tego próbowała.
Ale kacza matka pomyślała, że skoro już tyle siedziała, jeszcze trochę nie zaszkodzi.
— Nie martwię się o to. Czy wiesz, że ten nicpoń, ich ojciec, ani raz się u mnie nie pojawił?
Wreszcie wielkie jajko zaczęło się trząść i obracać. W końcu pękło i z wnętrza wyturlało się wielkie, niezgrabne stworzenie. Skórę miało całą w niebieskich i czerwonych żyłkach, nogi jasnofioletowe, a oczy różowe.
Kacza matka przekrzywiła głowę, wyciągnęła szyję i bacznie się przyjrzała. Nie mogła się powstrzymać, żeby nie powiedzieć:
— Co za brzydactwo! Może to rzeczywiście indyk? — martwiła się.
Jednak brzydkie pisklę razem z innymi powędrowało do wody.
— To moje własne, chociaż tak dziwnie wygląda. Ale właściwie, w odpowiednim świetle… jest prawie ładne.
Pokazała je więc innym ptakom na wiejskim podwórzu, ale nie minęła chwila, a któraś z kaczek podbiegła i uszczypnęła brzydkie kaczątko w szyję.
— Przestań! — krzyknęła matka.
Ale napastniczka splunęła z pogardą:
— Co za paskudne dziwadło. Aż się prosi, żeby je poszturchać.
Najważniejsza z kaczek, z czerwonym gałgankiem na łapie, odezwała się:
— O, następne! Jakbyśmy nie mieli dość dziobów do wykarmienia. A widzicie to pisklę, to wielkie brzydactwo, to chyba jakaś pomyłka.
— To nie żadna pomyłka — żachnęła się kacza matka. — Będzie bardzo silny. Po prostu za długo siedział w jaju i jest trochę niewydarzony. Ale niedługo z tego wyrośnie i będzie jak wszystkie, zobaczycie. — I wygładziła mu postrzępione piórka.
Inne domowe ptaki robiły wszystko, by pognębić brzydkie kaczątko. Rzucały się na nie, biły, dziobały, syczały i skrzeczały. Z czasem traktowały je coraz gorzej. A ono się kryło, zaszywało w kącie, uskakiwało, uciekało na prawo i lewo, ale nie umiało uniknąć ciosów i docinków. Było najnieszczęśliwszym stworzeniem na świecie.
Na początku matka je broniła, ale później i ona, zmęczona tym wszystkim, wykrzyknęła w gniewie:
— Lepiej, żebyś sobie poszło w siną dal!
I brzydkie kaczątko odeszło. Z powyrywanymi piórami, potargane, poturbowane, biegło i biegło, aż dotarło do bagien. Tu wyczerpane położyło się z wyciągniętą szyją na skraju i napiło wody z moczarów. Spomiędzy sitowia obserwowały go dwie dzikie gęsi. Właściwie były to młode gąsiory i dlatego puszyły się jak pawie.
— Hej, paskudo — zachichotały — chcesz z nami polecieć nad sąsiednie bagnisko? Pełno tam młodych niezamężnych gęsi, jest w czym wybierać.
Nagle rozległy się strzały i gąsiorki padły nieżywe, a woda w moczarach poczerwieniała od krwi. Brzydkie kaczątko dało nura w szuwary, skuliło się ze strachu; dookoła huczały wystrzały, unosił się dym i zapach prochu, ujadały myśliwskie psy.
Wreszcie zapadła cisza; kaczątko wyszło z kryjówki i zaczęło uciekać jak najdalej od bagien. Pod wieczór przybyło do nędznej chatynki, której drzwi trzymały się na jednym zawiasie, a w ścianach było więcej szpar niż całych desek. Mieszkała tu stara obdarta kobieta z kudłatym kotem i zezowatą kwoką. Kot za dach nad głową odwdzięczał się łowieniem myszy, a kwoka — składaniem jaj.
Stara kobieta ucieszyła się z kaczki.
— Może będzie się niosła — pomyślała — a jak nie, zabijemy ją i zjemy.
Kaczątko więc zostało, ale kot i kwoka nie dawały mu spokoju, gderając:
— Co z ciebie za pożytek, skoro nie umiesz ani składać jajek, ani łapać myszy?
Kaczątko z westchnieniem wyznało, że najbardziej na świecie kocha bezkresne błękitne niebo i nurkowanie pod chłodną niebieską wodą. Kotu nie mieściło się w głowie, jak można robić takie rzeczy, więc wyśmiał kaczątko za te głupie marzenia. Kwoka też drwiła, nie widząc sensu w nurkowaniu i moczeniu sobie piór. W końcu stało się jasne, że kaczątko nie zazna tam spokoju, więc poszło szukać szczęścia dalej.
Dotarło nad staw, a kiedy po nim pływało, zaczęło się robić coraz zimniej i zimniej. Po niebie przelatywał klucz urzekająco pięknych ptaków, jakich jeszcze nigdy w życiu nie widziało. Wołały do niego, a ich głosy obudziły w nim bezbrzeżną tęsknotę, aż serce mu podskoczyło i omal nie pękło z radości i bólu. Zawołało do nich obcym sobie głosem, jakiego nigdy wcześniej z siebie nie wydało. Nigdy nie widziało cudowniej szych stworzeń i nigdy nie czuło się tak osierocone.
Obracało się na wodzie, żeby jak najdłużej za nimi patrzeć, aż zniknęły mu z oczu; potem zanurkowało na samo dno jeziorka i przysiadło tam, drżąc. Nie posiadało się ze wzruszenia, bo poczuło rozpaczliwą miłość do tych wielkich białych ptaków, miłość, której nie pojmowało.
Zaczął wiać ostry, zimny wiatr i z każdym dniem wiał coraz mocniej; jezioro zamarzło, a lód pokrył się śniegiem. Starzy ludzie tłukli zamarznięte w wiadrach mleko, kobiety długo w noc siedziały przy kołowrotkach. Matki karmiły dzieci przy świetle świec, a mężczyźni nocą, pod białym północnym niebem, szukali zagubionych owiec. Młodzieńcy brnęli w śniegu po pas, by wydoić krowy, a dziewczęta przy gotowaniu wyobrażały sobie, że widzą twarze przystojnych chłopców w płomieniach ognia. A w pobliskim stawie kaczątko musiało pływać coraz szybciej i szybciej w kółeczko, żeby ostatnie miejsce na wodzie nie zamarzło.
Aż pewnego ranka obudziło się przymarznięte do lodu. Wtedy poczuło, że pewnie niedługo umrze. Dwie dzikie kaczki sfrunęły z góry i zaczęły się ślizgać po lodzie. Zauważyły kaczątko. — Aleś ty brzydki — kwaknęły. — Niedobrze, fatalnie. Dla takiego już nic nie można zrobić. — I odfrunęły.
Szczęśliwie się złożyło, że nadszedł jakiś wieśniak i uwolnił kaczątko, krusząc łopatą lód dookoła niego. Podniósł kaczątko, schował je pod płaszczem i pomaszerował z nim do domu. W domu gospodarza dzieci wyciągały ręce do kaczątka, ale ono się spłoszyło. Podfrunęło w górę, na krokiew, strącając cały kurz na masło. Stamtąd wpadło prosto do bańki z mlekiem, a kiedy szamotało się całe mokre i oślepione, przewróciło się i wpadło do mąki. Żona wieśniaka przegoniła je miotłą, a dzieci aż piszczały ze śmiechu.
Kaczątko wybiegło na dwór przez drzwiczki dla kota i padło w śniegu półżywe. Stamtąd powlokło się do następnego stawu, następnego domu, następnego stawu, następnego domu i tak spędziło całą zimę, między życiem a śmiercią.
Jednak w końcu przyszedł łagodny oddech wiosny — stare kobiety zaczęły trzepać puchowe pierzyny, a mężczyźni pochowali ciepłą bieliznę. Nocami rodziły się nowe dzieci, a ich ojcowie dreptali po podwórkach pod gwieździstym niebem. Za dnia dziewczęta wsuwały żonkile we włosy, a chłopcy przyglądali się ich zgrabnym łydkom. Woda w stawie zrobiła się cieplejsza i brzydkie kaczątko, które tam pływało, wreszcie mogło rozpostrzeć skrzydła.
Jakie były wielkie i silne! Uniosły je wysoko nad ziemię. Z powierza zobaczyło sady w białym kwieciu, rolników orzących pola, młode stworzenia wszelkiego rodzaju wykluwające się z jaj, gramolące się niezdarnie, bzyczące, pływające. I staw, w którym pluskały się trzy łabędzie, te same piękne ptaki, które kaczątko widziało jesienią, te same, które wzbudziły w jego sercu taką tęsknotę. I zapragnęło się do nich przyłączyć.
— A co będzie, jeśli najpierw udadzą, że mnie lubią, a jak się zbliżę, odlecą ze śmiechem? — pomyślało kaczątko. Ale poszybowało w dół i wylądowało na stawie z mocno bijącym sercem.
Gdy tylko go zobaczyły, zaczęły podpływać bliżej.
— Na pewno to już mój koniec — myślało kaczątko — ale jeśli mam zginąć, to wolę, żeby mnie zabiły te piękne stworzenia, a nie myśliwi, gospodynie albo mrozy.
I pochyliło głowę, czekając na cios.
Ale cóż to? W wodzie ujrzało odbicie łabędzia w pełnej krasie, w śnieżnobiałym upierzeniu, ze śliwkowymi oczyma. Brzydkie kaczątko zrazu nie rozpoznało w nim siebie, bo wyglądało zupełnie tak samo jak owi piękni nieznajomi, zupełnie jak te ptaki, na które z daleka patrzyło z takim podziwem.
I wreszcie okazało się, że jest jednym z nich. Jajo przypadkowo poturlało się do kaczego gniazda. Było łabędziem, pięknym, dostojnym łabędziem. Po raz pierwszy w życiu krewniacy zbliżyli się i dotknęli go delikatnie, kochająco, końcami długich skrzydeł. Głaskali go dziobami i pływali dokoła niego, jakby pozdrawiając.
A dzieci, które przyszły nakarmić łabędzie kawałkami chleba, zawołały:
— Patrzcie, jeszcze jeden! — I jak to dzieci, pobiegły wszystkim o tym opowiedzieć. Stare kobiety zeszły nad wodę, rozplatając długie srebrne włosy. Młodzi mężczyźni brali wodę w złożone dłonie i chlapali na dziewczęta, które czerwieniły się jak płatki róż. Mężczyźni przerywali dojenie, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza. Kobiety podnosiły głowy znad szycia, by się pośmiać do mężów. A starcy opowiadali historie o tym, że wojna jest za długa, a życie za krótkie.
I jedno po drugim, bo i czas, i życie, i namiętność przemijają, oddalali się w tańcu; chłopcy i dziewczęta, mężowie i żony, dzieci i łabędzie, zostawiając tylko nas i wiosnę, a nad rzeką inna kacza matka siedziała w gnieździe, wysiadując jaja.
————————————————
Macierzyństwo u ludzi nie różni się specjalnie od macierzyństwa u zwierząt. W obydwóch przypadkach chodzi o poczęcie, donoszenie i wydanie na świat potomstwa, a następnie nauczenie go mechanizmów potrzebnych do samodzielnego istnienia w środowisku i wypuszczenie go w świat. Jednak z powodów kulturowych u ludzi dochodzi do tego, że niektóre dzieci od samego startu mają pod górkę. Mam na myśli nie tylko przypadki drastyczne, takie jak narodzenie się w rodzinie gdzie na co dzień panuje przemoc, ale także w takiej gdzie dziecko nie może rozwijać się harmonijnie i gdzie nie jest akceptowane. Wiedział o tym Hans Christian Andersen tworząc Brzydkie Kaczątko i to niezwykłe jak bardzo jego opowieść jest nadal aktualna mimo upływu czasu. Najistotniejszymi elementami jeżeli chodzi o zrozumienie są tutaj naturalność Kaczątka, które przedstawia sobą siłę przyrody i wolę przetrwania, pomagające mu przebrnąć przez ciąg przeszkód oraz uczucie przynależności, które wprowadza w nasze życie przypływ energii i optymizmu, gdy odnajdziemy się w sprzyjającym towarzystwie.
W Społeczności nagle pojawia się Odmieniec, na co reaguje ona zdecydowanym odrzuceniem: rodzeństwo i inni członkowie wspólnoty zaczynają je prześladować, maltretują i chcą przegonić. Odmieniec zwraca się o pomoc do tego, kto jak sądzi powinien go bronić czyli do matki. Matka z początku rzeczywiście staje w jego obronie, ale postawiona przed wyborem: albo Społeczność, albo Odmieniec, wybiera Społeczność. Odmieńca dotyka olbrzymia niesprawiedliwość, bo zostaje odrzucony nie z powodu czegoś co zrobił, a samego faktu niedostosowania do Społeczności.
Wiele małych dziewczynek jest już od początku życia postawionych w sytuacji gdzie ich naturalność spotyka się z ostrą reakcją otoczenia. ‘Rób to! Rób tamto! Nie rób tego! Grzeczne dziewczynki tak się nie zachowują!’ Co ciekawe zazwyczaj są to zachowania, które nie wynikają ze złej woli, a z ciekawości świata, fantazji, dziwactwa i tego wszystkiego co stanowi o pomysłowości i wyobraźni. Jeżeli karci się jej naturalne zachowania, to bardzo prawdopodobne, że prędzej czy później wpadnie w komplexy, a jej rozwój emocjonalny będzie utrudniony. Na ogół wczesne wyrzucanie poza nawias zaczyna się nie z winy dziecka i ulega zaostrzeniu z powodu niezrozumienia, okrucieństwa, ciemnoty albo umyślnej wrogości otoczenia. Wówczas następują wczesne urazy psychiczne. W takiej sytuacji dziewczynka nabiera przeświadczenia, że jej negatywny obraz przekazywany przez rodzinę czy społeczeństwo jest nie tylko absolutnie prawdziwy, ale i absolutnie wolny od uprzedzeń, bezstronny, obiektywny. Dziewczynka zaczyna wierzyć, że jest słaba, brzydka, nieprzystosowana i nie do przyjęcia, i że tak będzie zawsze, bez względu na wszelkie jej starania. Zostaje odrzucona dokładnie z tych samych przyczyn, które widzimy w Brzydkim Kaczątku. W wielu społeczeństwach od dziecka płci żeńskiej już od chwili narodzin oczekuje się pewnych cech charakteru, zachowań zgodnych z uświęconą tradycją, wyznawania stereotypowych kobiecych wartości, jeśli nie identycznych z wyznawanymi przez rodzinę, to przynajmniej z nich wyrastających; oczekuje się, że w żadnym wypadku nie będą sprawiać kłopotów. Te oczekiwania są bardzo precyzyjnie zdefiniowane, kiedy rodzice życzą sobie mieć „anielskie dziecko”, czyli doskonałego konformistę. (…) Kiedy kultura zbyt ściśle definiuje, co ma stanowić o powodzeniu lub pożądanej doskonałości w jakiejkolwiek sferze — czy chodzi o wygląd, wzrost, siłę, maniery, zdolności, gospodarność, bycie męskim, bycie kobiecą, bycie dobrym dzieckiem, dobre wychowanie czy przekonania religijne — wówczas w psychikę wszystkich członków społeczeństwa zostaje wszczepiony wynikający z tego przymus, by oceniać siebie wedle tych narzuconych kryteriów.
Rodzice mają w sposób naturalny marzenia, kim dziecko będzie w przyszłości, jednak to dziecko doskonałe, powtarzające wybory życiowe rodziców powinno pozostać w ich wyobraźni. W przeciwnym wypadku dziewczynka nie poddająca się tym oczekiwaniom będzie przez rodziców świadomie bądź nieświadomie strofowana, karcona i upominana. Będzie żyła w stanie psychicznej schizofrenii, gdzie co innego myśli oraz czuje, a co innego oczekuje od niej otoczenie. Psychika i dusza człowieka (szczególnie młodego) na dłuższą metę nie mogą znieść takiego stanu rozdwojenia, więc prędzej czy później albo zamilknie, albo ruszy na poszukiwanie swojego własnego grona. Tak jak zostaje do tego zmuszone Kaczątko.
Kiedy otoczenie sprzymierza się przeciw niemu jego pierwszym odruchem jest zwrócenie się do matki. W naszej kulturze przyjmuje się, że dzięki macierzyństwu kobieta niezależnie od wieku staje się osobą dojrzałą. Nie jest to do końca prawda. W psychice kobiety istnieje obraz matki wewnętrznej czyli jej wyobrażenie jak powinno wyglądać macierzyństwo, które kształtuje się na podstawie matki zewnętrznej czyli zazwyczaj jej własnej. Matka wewnętrzna działa na podstawie doświadczeń jakie kobieta miała z matką zewnętrzną, a także na podstawie obrazu matki, jaki spotyka na co dzień w otoczeniu i kulturze. W psychice większości osób dorosłych, które miały w przeszłości kłopoty z matką, wciąż zamieszkuje jej duplikat, który przemawia, postępuje i reaguje tak samo jak we wczesnym dzieciństwie. Chociaż kultura, w której się urodziła kobieta, może w ciągu jej życia rozwinąć bardziej świadome poglądy na temat roli matki, wewnętrzna matka przechowuje takie same przekonania i wyobrażenia o wyglądzie i postępowaniu matki, jakie panowały w społeczeństwie za czasów dzieciństwa kobiety. W psychologii głębi cały ten labirynt nazywa się kompleksem matki. Jest to jeden z głównych aspektów psychiki kobiecej i ważne jest, żeby rozpoznać jego stan, pewne aspekty umacniać, inne korygować, jeszcze innych się pozbyć i jeśli to konieczne, zacząć budować od początku.
Kaczka w opowieści H.Ch.Andersena reprezentuje trzy aspekty matki: matkę ambiwalentną, matkę przegraną i matkę bez matki.
MATKA AMBIWALETNA
W baśni kaczka w pierwszym odruchu przygarnia Kaczątko, mimo że różni się od niej wyglądem, potem jednak gdy odrzuca je społeczność w której żyje, odcina się od swojego instynktu i odtrąca je. Podobnie jest z wieloma ludzkimi matkami, które mają zakodowaną w umyśle regułę przekazywaną przez wiele pokoleń, ‘Kto nie jest we wspólnocie ten staje się ignorowany, traktowany podejrzliwie, a być może także prześladowany’. Dlatego stara się nauczyć córkę zachowań zgodnych z ogółem w nadziei, że to uchroni ją (a pośrednio nią samą) przed atakami. Na dłuższą metę może to prowadzić do rozdarcia wewnętrznego (‘moje własne potrzeby’ a ‘oczekiwania otoczenia’) czyli do ambiwalencji. Matka z jednej strony chce zdobyć akceptację otoczenia, z drugiej strony ogarnia ją strach przed tym, że ona i dziecko będą prześladowane czy wręcz w sytuacjach extremalnych zabite, a z jeszcze innej strony odczuwa silną więź z dzieckiem czy jest to dziecko jej ciała, czy umysłu. W społeczeństwach opartych na karze nie jest niczym nadzwyczajnym, że kobieta staje przed dylematem — albo akceptacja klasy rządzącej (wioska) albo miłość do dziecka, czy będzie to dziecko symboliczne, dziecko jej twórczej fantazji czy dziecko biologiczne. To historia stara jak świat. Kobiety ponosiły psychiczną i duchową śmierć za stawanie w obronie nieusankcjonowanego dziecka, które mogło oznaczać ich twórczość, kochanka, zaangażowanie w politykę, potomstwo, życie duchowe. W skrajnych przypadkach kobiety były wieszane, palone na stosach, mordowane za sprzeciwianie się zakazom wioski i osłanianie nielegalnych dzieci. Matka, która ma „inne” dziecko, musi być wytrwała jak Syzyf, groźna jak Cyklop i gruboskórna jak Kaliban, by stawić odpór wrogiemu otoczeniu. Najbardziej niszczycielskie warunki kulturowe, w jakich kobieta może się urodzić i żyć, to takie, które wymagają bezwzględnego Posłuszeństwa bez oglądania się na duszę; to kultury pozbawione dobrych rytuałów przebaczenia, zmuszające kobietę do wybierania między tym, co dyktuje im dusza, a nakazami społeczeństwa, w którym nie ma miejsca na współczucie ze względu na warunki ekonomiczne lub system kastowy. To kultury, w których ciało jest traktowane jako coś brudnego, coś, co potrzebuje „oczyszczenia”, albo jako świątynia podlegająca dekretom; w których rzeczy nowe, niezwykłe czy inne witane są z niechęcią; w których ciekawość świata i twórcza wyobraźnia są karane i piętnowane, a nie nagradzane, albo nagradzane tylko jeśli nie jest się kobietą; w których w imię różnych świętości ciało poddaje się bolesnym zabiegom; w których kobiety karze się niesprawiedliwie, jak to zwięźle ujmuje Alice Miller, „dla ich własnego dobra”, w których nie uznaje się prawa duszy do istnienia.
Kobieta o psychice ambiwalentnej matki może mieć trudności z podejmowaniem decyzji, zajmowaniem stanowiska, zbyt łatwo się poddawać, zachowywać biernie, nie żądać dla siebie szacunku, walczyć o swoje prawo do wyboru i życia w taki sposób, jaki pragnie. Aby skutecznie radziła sobie w życiu potrzeba jej cech uważanych za typowo męskie takich jak waleczność, porywczość i odwaga. Żeby stworzyć dobrą atmosferę, wychowując dziecko, które trochę czy bardzo odbiega od przeciętnej pod względem potrzeb psychiki i duszy, matka musi wzbudzać w sobie cechy heroiczne. Musi umieć, jak bohaterki mitów, odnaleźć w sobie i uzbroić się w cechy niedozwolone, pielęgnować je, w odpowiedniej chwili uruchamiać, bronić siebie i tego, w co wierzy. I nie można się do tego przygotować inaczej, niż tylko mobilizując odwagę i działając. Od niepamiętnych czasów każdy wielki akt heroizmu okazywał się lekarstwem na udaremniającą wszystko ambiwalencję.
MATKA PRZEGRANA
Kaczka na skutek prześladowań postępuje wbrew instynktowi i zgodnie z wolą większości odrzuca Kaczątko. Jednak postępowanie wbrew sobie, wbrew własnej psychice i intuicji, sprawia, że płacimy za to wysoką cenę w postaci załamania nerwowego. Tracimy poczucie własnego istnienia, albo nie wiemy co robić, albo czujemy, że nikt nie wspiera naszych wysiłków, albo otwierają się stare rany na duszy, które nawet jeżeli zadano o wiele wcześniej to nie zostały wyleczone.
Matka rozdarta emocjonalnie między wyborem: albo moje dziecko, albo reguły społeczności, nie może udźwignąć takiej odpowiedzialności. Przez wieki matki były szantażowane w ten sposób i zmuszane do wyboru, czasami dosłownie jak w Wyborze Zofii Williama Styrona, gdzie komendant obozu mówi matce dwójki dzieci aby wybrała jedno z nich, które pójdzie na śmierć inaczej zginą oboje.Choć przerasta to ludzką wyobraźnię, od wieków matki stawiano przed takim psychicznym dylematem. Stosuj się do przepisów i pozabijaj swoje dzieci albo cię zniszczymy. Do dziś niewiele się zmieniło. Jeśli matka ma wybierać między dzieckiem a wymogami społeczeństwa, to znaczy, że społeczeństwo jest okrutne i chore. Kultura, która domaga się wyrządzenia krzywdy duszy w imię swoich zakazów, jest kulturą patologiczną. Taką „kulturę” może stanowić zewnętrzne otoczenie kobiety, ale stokroć gorzej, jeśli nosi ją ona w sobie i ulega jej we własnym umyśle. Niezliczone są przykłady takich zdarzeń w historii świata, a zwłaszcza Ameryki, gdzie powszechną praktyką było odrywanie kobiet siłą od ukochanych ludzi i rzeczy. Mamy długą, haniebną historię rozdzielania rodzin niewolniczych w wieku XVIII, XIX i XX. W ostatnich stuleciach pojawił się niepisany nakaz, by matki z dumą i zadowoleniem patrzyły, jak ich synowie giną „za ojczyznę”. Są przypadki przymusowych przesiedleń zdarzające się jeszcze i dziś. W różnych momentach historii świata rodziły się ideologie zabraniające kobiecie kochać i chronić tych, których kocha, w sposób przez siebie upragniony.
Oczywiście najbardziej charakterystycznym przykładem jest sytuacja ciąży poza zalegalizowanym związkiem małżeńskim. Kobiety przez stulecia były zmuszane do wypierania się własnego potomstwa, ukrywania swojego stanu, do oddawania czy zabijania niemowląt w imię panującej obyczajowości. Pokolenia kobiet godziły się, żeby małżeństwo z mężczyzną było jedynym czynnikiem sankcjonującym ich człowieczeństwo. Godziły się z mniemaniem, że bez przyzwolenia mężczyzny istota ludzka jest pozbawiona wartości, że bez tej „męskiej” opieki matka jest bezbronna. Jak na ironię, w Brzydkim Kaczątku o ojcu wspomina się tylko raz, w momencie kiedy kacza matka zastanawia się nad nie wyklutym jajem brzydkiego kaczątka. Narzeka na ojca swych dzieci: „Ten nicpoń ani razu mnie nie odwiedził”. Od bardzo dawna w naszej kulturze ojciec — co niezależnie od przyczyn jest faktem godnym ubolewania — nie mógł lub nie chciał służyć pomocą matce, a co gorsza, nawet samemu sobie. Można powiedzieć, że w oczach wielu dziewczynek ojciec przegrał swoją rolę, stając się jedynie cieniem, który co wieczór zawiesza się w przedpokoju w postaci płaszcza na kołku.
Kobieta z psychiką przegranej matki ma mocno zaburzone poczucie własnej wartości, odczuwa wybór między własnymi potrzebami, a oczekiwaniami otoczenia jako kwestię życia lub śmierci. Postrzega siebie jako odmieńca, czarną owcę, wyrzutka, ale nie jest w stanie zgromadzić sił i ruszyć w drogę aby odnaleźć przyjazne środowisko. Jeśli kobieta ma w sobie przegraną matkę, to nie może pozwolić, żeby sama się taką stała.
MATKA – DZIECKO I MATKA BEZ MATKI
Tak jak już napisałam samo urodzenie dziecka nie daje kobiecie dojrzałości. W baśni kaczka, która upiera się mieć dziecko, ostatecznie je odrzuca. Trzecim typem i prawdopodobnie najczęściej spotykanym jest matka bez matki czyli kobieta słaba, niedojrzała psychicznie i naiwna, bo pozbawiona wsparcia starszej, dojrzałej kobiety, zazwyczaj własnej matki.
W minionej epoce młoda matka była otaczana pomocą i wsparciem przez grono starszych kobiet, zwłaszcza przy pierwszym dziecku nie wolno było pozostawić jej samej sobie. Niezależnie od wieku każda kobieta, która zostaje po raz pierwszy matką, sama też jest dzieckiem na progu nowej drogi, dlatego potrzebuje wsparcia fizycznego i psychicznego doświadczonych kobiet, którym może zaufać. Od niepamiętnych czasów tę funkcję spełniały starsze kobiety w plemieniu lub wiosce. Te „boginie-matki” w ludzkiej postaci, później przez instytucje religijne odsunięte do roli matek chrzestnych, stanowiły podstawowy system przekazu wiedzy między kobietami. Służył on pokrzepieniu zwłaszcza matek młodych, ucząc je, jak się troszczyć o psychikę i duszę potomstwa. Kiedy rola bogini-matki została poddana intelektualnej obróbce, matka chrzestna zaczęła znaczyć niewiele więcej niż ktoś, kto dba, by dziecko przestrzegało przykazań Kościoła. To niewiele. Wiele straciłyśmy na tej zmianie. Starsze kobiety były niegdyś arką instynktownej wiedzy i zachowań, a ich zadaniem było obdarzyć tym samym młode matki. Kobiety przekazują sobie tę wiedzę nie tylko słowami, ale i w inny sposób. Subtelne przekazy o tym, co i jak robić, wysyłały ich spojrzenia, dotyk dłoni, nucenie lub kochający uścisk.
Przy szybko postępującej urbanizacji i przenosinach ze wsi do miast ten kobiecy krąg stracił znaczenie. Obecnie tradycja ta jest podtrzymywana jedynie symbolicznie poprzez imprezę dla przyszłej matki organizowaną przez przyjaciółki. Jednak po narodzinach dziecka matka jest już praktycznie pozostawiona samej sobie. Przy braku doświadczenia szuka informacji gdzie popadnie, łatwo wpada w panikę i jest niepewna własnej wartości. Jeżeli jej własna matka była słaba psychicznie to taki sam kod nosi w swojej podświadomości jej córka. Niekiedy jest tak pozbawiona psychicznego oparcia, że uważa, iż nie jest godna nawet miłości swego dziecka. Może być do tego stopnia udręczona przez rodzinę i kulturę, że sądzi, iż nie jest warta, by dotknąć nawet rąbka archetypu „promiennej matki”, który towarzyszy pierwszym chwilom macierzyństwa. Bez dwóch zdań: matka wychowująca potomstwo sama musi mieć matkę.
Kobieta o psychice matki – dziecka albo matki bez matki może paść ofiarą naiwnych przekonań, braku wprawy, a szczególnie osłabionej zdolności przewidywania co stanie się w najbliższej godzinie, tygodniu czy roku. Sprawia wrażenie, że bawi się w matkę, jest zbyt entuzjastyczna, staje się wręcz hipermatką, która robi wszystko dla wszystkich i za wszystkich, nie potrafi się zdystansować, spojrzeć obiektywnie i pokierować dzieckiem ani dać mu wsparcia. W baśni Andersena dzieci są podexcytowane obecnością nowego zwierzątka, ale nie potrafią się nim zaopiekować, podobnie matka bez matki będzie męczyła dziecko nadmiarem troski, ale nie nauczy go mechanizmów psychicznych potrzebnych do radzenia sobie z przeszkodami.
Może być to spowodowane również faktem, że matka sama była łabędziem wychowywanym przez kaczki. Sama nie odnalazła swojej własnej tożsamości przed narodzinami dziecka, ale jej instynktowna natura budzi się, gdy jej córka zaczyna dorastać i zaczyna odczuwać tęsknotę, gdy widzi łabędzie.
SILNA MATKA -> SILNE DZIECKO
Aby być mądrą i silną matką dla swoich dzieci, musimy ją najpierw odnaleźć w sobie. Jeżeli cierpiałyśmy z powodu odrzucenia, jeżeli nie wyniosłyśmy pozytywnych wzorców z rodziny to zawsze możemy je odnaleźć w otoczeniu, szczególnie w starszych, mądrych kobietach. Nawet jeśli miałyście najwspanialszą matkę na świecie, to możecie mieć więcej niż jedną. Często powtarzam własnym córkom: „Urodziła was jedna matka, ale jeśli wam szczęście dopisze, to możecie mieć ich więcej. U nich znajdziecie prawie wszystko to, czego wam w życiu trzeba”. Związki z todas las madres, wieloma matkami, będą najprawdopodobniej trwały przez całe życie, bo nigdy nie przestaje się potrzebować przewodniczki i doradczyni, a z punktu widzenia twórczego życia kobiety ta potrzeba nigdy nie powinna zaniknąć (…) szukajmy matki dzikiej i mądrej. Nie jesteśmy, nie możemy być od niej oddzielone. Związek z tą kochającą matką musi być w ciągłym ruchu, musi wciąż się zmieniać, co jest może paradoksem. Matka ta jest szkołą, w której się rodzimy, szkołą, w której jesteśmy zarazem uczennicami i nauczycielkami, jak życie długie. Czy mamy dzieci czy nie, czy zajmujemy się ogrodem, naukami czy burzliwym światem poezji — zawsze, na każdej drodze, ocieramy się o dziką matkę. I tak powinno być.
Nawet jeżeli matka kobiety miała destrukcyjny wpływ na jej psychikę to nie oznacza, że ona automatycznie będzie słabą matką dla własnych dzieci. Duszę można sponiewierać i odrzucić, ale nie da się jej zabić. Nie da się wymazać złej przeszłości, jednak można pracować nad teraźniejszością myśląc o przyszłości.
POSZUKIWANIE WŁASNEGO ŚRODOWISKA
Kaczątko rusza w drogę by znaleźć społeczność, która je zaakceptuje. Puka do wielu drzwi, bo nie ma wyrobionego instynktu by zapukać w te właściwe, za to ma inny instynkt, ten który nakazuje mu iść przed siebie mimo przeciwności losu i zmęczenia. Kaczątko wypracowuje swoje własne mechanizmy obronne outsidera, stara się zachowywać tak jak tego oczekuje otoczenie, ale wiecznie coś mu nie wychodzi. Nawet jeżeli okazuje się, że potrafi pływać, to innym nie pasuje jego wygląd, co oczywiście osłabia jego pewność siebie i sprawia, że zaczyna zachowywać się niezdarnie: wpada do mąki, sypie kurz do masła, wylewa mleko. To fizyczny wyraz tego jak niepewnie się czuje wśród innych istot. Podobnie jest w naszym życiu: im bardziej staramy się dostosować do wymagań, z którymi wewnętrznie się nie zgadzamy, tym gorzej nam to wychodzi. Choć to chwalebne i pożyteczne przerzucać pomosty w stronę grup, do których nie należymy, choć to ważne, żeby być dobrym i uprzejmym — trzeba zachować umiar, nie robić tego na siłę i za wszelką cenę. Nie wolno ślepo wierzyć, że stosowne zachowanie, jeśli tylko uda się poskromić wszystkie odruchy nieokiełznanej, spontanicznej criatury (‘istoty’ – przyp. Anna Lawenda), pozwoli uchodzić za miłą, dystyngowaną, opanowaną, łagodną damę. To właśnie takie postępowanie — pobożne życzenia ego, żeby za wszelką cenę należeć do kogokolwiek — przerywa psychiczną łączność z Dziką Kobietą. Zamiast pełnej życia kobiety widzimy ugrzecznioną, znerwicowaną istotę myślącą tylko o tym, żeby dobrze wypaść. Nie, jest lepiej, wdzięczniej i o wiele korzystniej dla duszy być tym, kim się jest, i pozwolić innym stworzeniom także być tym, kim są.
Kobieta, która szuka miłości, a jej nie znajduje narażona jest na wpadnięcie w wir zachowań kompulsywnych i ciągle wchodzi w te same sytuacje, mając nadzieję, że to uleczy jej rany (czy to wpadając w nałogi, czy toxyczne związki, czy w wir pracy). Dzieje się też często tak, że podobnie jak Kaczątko zamarzające w stawie, ona również kostnieje z braku uczuć i chłodu emocjonalnego, co jest zabójcze dla wyobraźni, twórczości, wyrażania się, a przede wszystkim dla relacji z ludźmi. Być zimnym to być pozbawionym uczuć. Chłód spełnia funkcję mechanizmu obronnego, ale na dłuższą metę jest zabójczy, bo dusza potrzebuje ciepła aby rozkwitać. Dusza uzewnętrznia się poprzez tworzenie, a brak uczuć to oznacza posuchę i brak – nomen omen – ognia twórczego. Coś, co jest w ruchu, nie może zamarznąć. Ruszajcie się więc. Nie zatrzymujcie się.
W baśni Andersena pojawia się przypadkowy przechodzień wyzwalający Kaczątko z lodu. To symbol tego, że gdy jesteśmy już tak znużeni, że nie mamy siły brnąć dalej, to niczym światełko w tunelu pojawia się pomoc ze Wszechświata. Nie poukłada za nas życia i nie zagoi starych ran, ale da chwilowe ocieplenie i pozwoli zebrać się w sobie. Czasami gdy rozstajemy się z kimś kogo kochaliśmy, w naszym życiu pojawia się nowa osoba, ale nie po to aby stworzyć stabilny związek tylko by wesprzeć nas i podbudować w trudnych chwilach.
Niedostosowywanie się do sztywnych reguł mimo że przynosi odrzucenie jest dobre dla duszy, bo zmusza ją do poszukiwań czy to osób, które będą ją akceptować, czy to sposobu wyrażania się (sztuka, literatura, muzyka etc), czy dalszego rozwoju. Bez porównania gorzej jest tkwić tam, gdzie nie mamy czego szukać, niż tułać się przez jakiś czas w poszukiwaniu psychicznego kontaktu, jakiego nam trzeba. Szukanie swego miejsca nigdy nie jest pomyłką. Nigdy. Co więcej, trudności i przeszkody na drodze wyrabiają charakter, kształtują wytrwałość i koncentrację, a także rozszerzają horyzonty, czego pozbawieni są ci, którzy w drogę nigdy się nie udali. Ten napór sił i napięć wywiera pożyteczny i dobroczynny wpływ. Wygnanie hartuje, temperuje, umacnia słabe kaczątko. Choć tej sytuacji nie życzyłybyśmy nikomu z żadnego powodu, jednak — tak jak węgiel pod wysokim ciśnieniem staje się diamentem — prowadzi ona do prawdziwej wielkości i oczyszczenia duszy. W alchemii substancję wyjściową, ołów, poddaje się biciu i zgniataniu. Wprawdzie nikt nie pragnie wygnania dla niego samego, jednak daje ono niespodziewane korzyści (…)Na wygnaniu o wiele mocniej dąży się do wyzwolenia prawdziwej natury, bardziej tęskni za sprzyjającym środowiskiem. To dążenie, ta tęsknota pozwalają posuwać się naprzód. (…)Siła przetrwania to dziwna rzecz: nawet pięć minut kontemplacji spokojnej wody może dać tyle energii, że i przez miesiąc trzyma nas przy życiu.
Kot i kwoka obrazują osoby, które są pewne swoich racji i nie tolerują innych poglądów. Kaczątko wcale nie każe im pływać tak jak ono samo, ale sam fakt, że lubi to robić nie mieści się zwierzętom domowym w głowie i wywołuje ich agresję. Niestety, Kaczątko ma już zakodowane, że skoro różni się od innych to jest od nich gorsze. Kobiety – Brzydkie Kaczątka nie mają wyrobionej asertywności, nie potrafią powiedzieć ‘nie’, dosłownie przepraszają, że żyją. Takie kobiety grzecznie słuchają, jak im się wmawia, że są krnąbrne i uparte, nie rozumiejąc podstawowej rzeczy — że koty nie pływają, a kury nie nurkują. Muszę przyznać, że w mojej praktyce często przydaje mi się wyróżnienie typów osobowości, takich jak koty, kwoki, kaczki, łabędzie i tak dalej. Jeśli to wydaje się uzasadnione, proszę pacjentkę, żeby na chwilę wyobraziła sobie, że jest łabędziem, który o tym nie wie. Zakładamy też, że została wychowana (albo właśnie się znajduje) w otoczeniu kaczek. Oczywiście nie mam nic ani przeciwko kaczkom, ani łabędziom. Ale kaczki to kaczki, a łabędzie to łabędzie. Czasami dla jasności muszę skorzystać z porównań do innych zwierząt. Jak byś się czuła, gdyby wychowali cię ludzie-myszy, jeśli jesteś, powiedzmy, łabędziem? Łabędzie i myszy żywią się czym innym. Brzydzą się swoim zapachem. Nie są zainteresowane wspólnym spędzaniem czasu, a jeśli już muszą razem przebywać, to będą się wzajemnie prześladować. Jak byś się czuła, gdybyś, będąc łabędziem, musiała udawać mysz? Udawać, że jesteś malutka, masz szare futerko i długi cienki ogonek. Chcesz naśladować mysi chód, ale zamiast tego kolebiesz się z nogi na nogę. Próbujesz piszczeć jak mysz i za każdym razem wydajesz łabędzi krzyk. Czy nie byłabyś najnieszczęśliwszym stworzeniem na świecie? Dlaczego więc, jeśli tak jest, jeśli taka jest prawda, kobiety ciągle usiłują się naginać, przybierać kształty, które są im obce? (…) Najczęściej dzieje się tak, ponieważ kobieta po prostu nie wie, co robić. Nie miała matki. (…)W świecie zwierząt matki uczące swe młode polować nie udzielają dokładnych instrukcji, „jak polować”, bo młode mają to już we krwi. Uczą je natomiast, czego się mają wystrzegać, na co zwracać uwagę; tego młode nie wiedzą dopóty, dopóki matka im nie pokaże, w ten sposób uruchamiając w nich nową wiedzę i wrodzoną mądrość. Podobnie jest z kobietą na wygnaniu. Jeśli jest brzydkim kaczątkiem, jeśli nie miała matki, to jej instynkt nie został wyszlifowany. Uczy się więc metodą prób i błędów. Zazwyczaj i prób, i błędów jest nieskończenie wiele. Ale zawsze jest nadzieja, ponieważ wygnaniec nigdy się nie poddaje. Idzie przed siebie, póki nie znajdzie drogowskazu, zapachu, śladu, a wreszcie domu. (…)Znakiem rozpoznawczym dzikiej natury jest zdolność przetrwania. Zawsze potrafi wytrwać. Nie jest to coś, co świadomie robimy, ale coś, czym jesteśmy, naturalnie przyrodzona cecha. Jeśli nie możemy żyć pełnią życia, to dopóty egzystujemy, dopóki znowu nie będziemy mogły rozkwitać. Czy opuściła nas twórcza wyobraźnia, czy odrzuca nas kultura bądź religia, czy odpycha nas rodzina, grupa, czy ponosimy karę za jakieś decyzje, myśli i uczucia, ukryte dzikie życie trwa, a z nim trwamy i my.(…) Kaczątko ostatkiem sił trzyma się życia. Było samotne, zziębnięte, skute lodem, nękane i ścigane; strzelano do niego, wyrzucano, głodzono, broniono wstępu; sięgnęło granicy życia i śmierci i nie wiedziało, co je jeszcze spotka. A teraz najważniejsza część opowieści: zbliża się wiosna, spieszy nowe życie, nastaje czas nowych możliwości, kolejnych prób. Najważniejsza rzecz to trzymać się i wciąż szukać, szukać twórczych dróg, szukać samotności, szukać czasu na bycie i działanie, szukać sensu istnienia; trzeba trwać, bo dzika natura daje obietnicę, że po zimie zawsze nadchodzi wiosna.
ODNALEZIENIE SWOJEGO STADA
Wygnanie pozostawia głębokie rany w psychice. W baśni to łabędzie pierwsze dostrzegają Kaczątko, ono samo po przykrych doświadczeniach boi się wręcz na nie spojrzeć. Jest nieufne, nie wierzy, że jest bezpieczne i zastanawia się czy zaraz ktoś znowu go nie przegoni. To typowe dla kobiet wygnanych. Po trudach tułaczki udaje się im dotrzeć do granic własnego terytorium, lecz przez czas jakiś wcale nie zauważają, że ludzkie spojrzenia nie są już pogardliwe, że częściej są neutralne, a nawet pełne podziwu i aprobaty. Nic tak wyraźnie nie świadczy o tym, że kobieta była „brzydkim kaczątkiem” przez całe życie albo na jakimś etapie swej drogi niż jej niezdolność do przyjęcia szczerego komplementu. Może to kwestia skromności, może należy to przypisać nieśmiałości — chociaż zbyt wiele bolesnych ran bezmyślnie się lekceważy, tłumacząc je „zwykłą nieśmiałością” — częściej jednak komplement odbiera mowę, ponieważ wywołuje automatyczny i nieprzyjemny dialog w umyśle kobiety. Dlatego ostatnim zadaniem jest zaakceptowanie swojej natury, a uwierzenie, że w końcu po często latach tułaczki odnalazło się swoich jest czasami równie trudne co sama tułaczka, bo straciło się już nadzieję, uznało, że nie zasługuje na szczęście albo po prostu nie ma się już siły na radość. Osoby pokiereszowane psychiczne potrzebują więcej energii na osiągnięcie celu niż te, które wychowywały się w przyjaznych warunkach, ponieważ przede wszystkim muszą przekonywać siebie, że potrafią to zrobić. Jednak trzeba pamiętać, by nie zatrzymywać się w rozwoju, aby nie poprzestać na byciu tą, która przetrwała, a skoncentrować się na tym co można osiągnąć dzięki temu, że się przetrwało. Kiedy zagrożenie ustępuje i odnajduje się przyjazne środowisko trzeba przejść do uzdrawiania psychiki i rozwijania się. Jeśli zatrzymamy się jako „te, które przetrwały”, nie przechodząc do kolejnej fazy, fazy kwitnienia i pełni, to redukujemy do połowy naszą wewnętrzną energię i zdolność działania w świecie. Kiedy kobieta upiera się, by być „tą, która przetrwała”, choć nie jest to już do niczego potrzebne, praca, którą musi wykonać, jest oczywista. Musi przestać się przywiązywać do archetypu „tej, która przetrwała”, bo niczego więcej nie osiągnie. Porównuję to do małej roślinki, której udało się bez wody, światła, składników odżywczych wydać odważny i uparty listek. Pomimo wszelkich przeciwności. Ale teraz, kiedy złe czasy są już za nami, pora zakwitnąć, a to oznacza, że trzeba wykorzystać wszelkie możliwości, czerpać światło, pożywienie i rozwijać się, wypuszczać gęste, bujne kwiecie i dorodne listowie.
Dlaczego w ogóle dzieje się tak, że łabędzie wychowują się wśród kaczek, a nie łabędzi? Albo mówiąc językiem współczesnych bajek, czemu czarodziejów wychowują mugole?
Zaczęłam opowiadać moim pacjentkom historyjkę, którą nazwałam Zamieniona Zygota, głównie po to, by tą pokrzepiającą metaforą pomóc im właściwie spojrzeć na całe ich „dzieje wyrzutka”. Oto owa historia.
Czy kiedykolwiek zastanawiałaś się, w jaki sposób znalazłaś się w takiej dziwnej, obcej rodzinie jak twoja? Jeśli wiodłaś życie autsajdera, jeśli nazywano cię dziwadłem czy odmieńcem, jeśli jesteś samotnicą, nie poddajesz się szablonom, to z pewnością wiele wycierpiałaś. Ale przychodzi moment, by spojrzeć na to z dystansu, przyjąć inny punkt widzenia, powrócić do swoich. (…)Przez lata kobiety, w których archetyp Dzikiej Kobiety żyje mitycznym życiem, w cichości płakały: „Dlaczego jestem inna? Dlaczego przyszłam na świat wśród obcych ludzi, w rodzinie, która mnie nie rozumie?” Kiedy chcą się rozwijać, zawsze znajdzie się ktoś, kto posypie ziemię solą, żeby nic nie urosło. Dręczą je nakazy i zakazy przeciwne ich naturalnym pragnieniom. Jeśli są dziećmi natury, to trzyma się je w zamknięciu. Jeśli chcą być naukowcami, to każe się im rodzić dzieci. Jeśli chcą być matkami, to muszą się dostosować do obowiązującego szablonu. Jeśli chcą coś wynaleźć, to musi to być praktyczne. Jeśli chcą tworzyć, to nie mają jak, bo domowe prace kobiety nigdy się nie kończą.
Czasem pragną się dostosować do panujących standardów i dopiero poniewczasie zdają sobie sprawę, czego naprawdę chciały, jak powinny były żyć. Więc żeby w ogóle mieć jakieś życie, dokonują bolesnych amputacji, porzucając rodziny, małżeństwa, w których miały wytrwać do śmierci, pracę, która miała dawać satysfakcję, dla monotonnych, jałowych, ale lepiej płatnych zajęć. Ich porzucone marzenia leżą jak kamienie przy drodze. Jakże często kobiety o artystycznych duszach w imię „rozsądku” spędzają osiemdziesiąt procent czasu na zajęciach, które systematycznie, dzień po dniu, uśmiercają ich twórczą wyobraźnię. Chociaż można mnożyć takie scenariusze, jedno jest niezmienne: bardzo wcześnie naznaczono je piętnem „odmieńca” z negatywną konotacją. A w rzeczywistości były to pełne pasji, ciekawe świata indywidualistki kierujące się dobrym instynktem.
Nie istnieje więc odpowiedź na pytanie: „Dlaczego ja, dlaczego ta rodzina, dlaczego jestem inna?” Jednak ego, zanim da sobie spokój, potrzebuje się nad czymś pogłowić, proponuję więc trzy odpowiedzi do wyboru. (Pacjentka może wybrać, którą zechce, ale musi się zdecydować przynajmniej na jedną. Większość wybiera ostatnią, choć wszystkie są równie dobre). Przygotujcie się. Oto one.
Urodziłyśmy się takie, jakie jesteśmy, i w tych przypadkowych rodzinach, ponieważ: (1) tak wyszło (prawie żadna w to nie wierzy); (2) Jaźń ma swój nieodgadniony plan, a nasze małe móżdżki są zbyt wątłe, by to ogarnąć (wielu kobietom dodaje to otuchy); (3) z powodu Syndromu Zamienionej Zygoty (tak, być może… ale co to takiego?).
Rodzina uważa cię za wyrodka. Ty masz pióra, oni łuski. Ty cenisz lasy, przyrodę, życie wewnętrzne, majestat wszechświata. Oni wolą równiutko składać ręczniki. Jeśli tak jest w twojej rodzinie, to jesteś ofiarą Syndromu Zamienionej Zygoty.
Twojej rodzinie czas powoli przecieka przez palce, ty pędzisz jak wicher; oni są krzykliwi, ty wrażliwa i cicha albo odwrotnie — oni milczą, ty śpiewasz. Ty wiesz, bo wiesz. Oni chcą dowodów i trzystu stron dysertacji. Tak, to z pewnością Syndrom Zamienionej Zygoty.
Nigdy o nim nie słyszałaś? Posłuchaj więc: pewnej nocy nad twoim miastem przelatywała Zygotowa Wróżka, a w jej koszyczku małe zygotki podskakiwały z podniecenia.Ty byłaś przeznaczona dla rodziców, którzy umieliby cię zrozumieć, ale Zygotowa Wróżka dostała się w silny wir powietrza i — hop! wypadłaś z koszyka do całkiem innego domu. Koziołkując, stoczyłaś się prosto do rodziny, która nie była przeznaczona dla ciebie. Twoja prawdziwa rodzina mieszka trzy mile dalej.To dlatego zapałałaś miłością do innej rodziny, która mieszkała o trzy mile dalej. Zawsze marzyłaś, żeby pan i pani X byli twoimi prawdziwymi rodzicami. Możliwe, że tak miało być.
To dlatego tanecznym krokiem mkniesz przez korytarz, chociaż twoja rodzina wegetuje przed telewizorem. To dlatego twoi rodzice wpadają w popłoch, kiedy przychodzisz lub dzwonisz. Zamartwiają się: ,.Co ona jeszcze wymyśli? Ostatnio narobiła nam wstydu, Bóg jeden wie, co jej teraz wpadnie do głowy”. Kiedy cię widzą, zasłaniają oczy, i to bynajmniej nie dlatego, że oślepia ich bijąca od ciebie światłość.
Ty pragniesz miłości, oni chcą spokoju.
Z różnych przyczyn (z powodu swoich upodobań, niewiedzy, urazów, stanu zdrowia, zaburzeń psychicznych lub kultywowanej ignorancji) członkowie twojej rodziny nie mają tak spontanicznego kontaktu ze sferą nieświadomą, a twoja wizyta oczywiście wyczarowuje archetyp trikstera — psotnika, który burzy ustalony porządek rzeczy. Zanim więc zdążycie przełamać się chlebem, zaczyna on szalony tan, usiłując wrzucić włos do rodzinnej potrawki.
Choć wcale nie masz zamiaru denerwować rodziny, to i tak wyprowadzisz ich z równowagi. Kiedy przychodzisz, wszystko staje na głowie.
Jeśli rodzice cały czas czują się dotknięci, a dzieci są traktowane tak, jakby nigdy nic nie robiły jak należy, to nieomylny znak, że w rodzinie znalazła się „dzika zygota”.
Przyzwoita rodzina chce tylko jednego, ale zamieniona zygota nigdy nie pojmie, co to takiego, a jeśli byłaby do tego zdolna, to włosy zjeżyłyby się jej na głowie.
Przygotuj się, bo mam zamiar wyjawić wielką tajemnicę. Oto, czego od ciebie chcą, oto ta najdonioślejsza rzecz.
Przyzwoici ludzie chcą, byś postępowała logicznie i konsekwentnie.
Chcą, żebyś dziś była dokładnie taka sama jak wczoraj. Chcą, żebyś się nie zmieniała z każdym dniem, żebyś była taka sama jak na Początku Czasu.
Siłą zwierząt są instynkt, zdolność obserwacji oraz umiejętność adaptacji i te cechy ma także Dzika Kobieta. Jeżeli będą tępione w procesie uspołeczniania to kobieta będzie rozdarta między własną naturą a zazwyczaj zbyt ciasnym ubraniem, w które chce ją wbić otoczenie. Dla psychiki jest to zabójcze. Mieszkańcy Afryki Zachodniej wierzą, że surowe obchodzenie się z dzieckiem sprawia, że jego dusza ucieka z ciała, czasem tylko na parę metrów, czasami bardzo daleko. Wprawdzie oprócz potrzeb duchowych dziecku trzeba również zapewnić bezpieczeństwo i właściwą opiekę fizyczną oraz zadbać o jego „dobre wychowanie”, ja jednak zawsze niepokoję się o osoby zbyt dobrze wychowane; z ich oczu zbyt często wyziera „niknąca dusza”. Coś nie jest w porządku. Zdrowa dusza przeważnie promieniuje, użyczając innym swego światła. Ale pod wpływem poważnych urazów dusza ucieka. Czasami umyka tak daleko, że aby ją skłonić do powrotu, trzeba mistrzowskich zabiegów. Dużo czasu musi upłynąć, zanim spłoszona dusza zaufa na tyle, żeby wrócić, ale można tego dokonać. Powrót wymaga kilku warunków: bezwzględnej uczciwości, wytrwałości, czułości, dobroci, wyzbycia się gniewu, a także humoru.
Duszę ożywia tworzenie, niezależnie od tego co i jak się tworzy. Czy to będzie malowanie, czy śpiewanie, czy pisanie, czy pieczenie ciasta, czy zakładanie rabatki w ogrodzie, kobieta wyraża przez nie swoje wewnętrzne potrzeby.
Jeśli okrzyknięto cię czarną owcą, odszczepieńcem, indywidualistką, samotną wilczycą, nie kurcz się w sobie, nie staraj się zniknąć. Tylko ślepcy mogą twierdzić, że nonkonformista jest przekleństwem dla społeczeństwa. Stulecia ludzkich dziejów potwierdzają, że każdy, kto się wyróżnia, wytycza nowe drogi i wnosi oryginalny, bogaty wkład w obraz społeczeństwa i kultury (…)Jeśli kiedykolwiek twierdzono, że jesteście nieposłuszne, przekorne, niepoprawne, zuchwałe, przebiegłe, zbuntowane, niezdyscyplinowane, narwane, niepokorne, to jesteście na właściwym tropie. Dzika Kobieta jest przy was.
źródło: <!-- m --><a class="postlink" href="https://biegnaczwilkami.wordpress.com/2012/04/05/odcinek-2-brzydkie-kaczatko-o-matce-wygnaniu-i-potrzebie-przynaleznosci/">https://biegnaczwilkami.wordpress.com/2 ... aleznosci/</a><!-- m -->