[Krystyna]

   
Cytrus (Citrus L.) – rodzaj roślin z rodziny rutowatych.
Wśród taksonomów trwają spory co do definiowania rodzaju, przy czym badania molekularne w XXI wieku wskazują raczej na potrzebę scalenia w ramach tego rodzaju kilku dawniej wyodrębnianych taksonów.
Problemy w klasyfikacji rodzaju powoduje też łatwość z jaką należące tu gatunki mieszają się, zdolność do rozmnażania apomiktycznego oraz trwająca od tysięcy lat ich hodowla.
Zalicza się tu co najmniej 20–25 gatunków występujących w Azji południowej, wschodniej i południowo-wschodniej, w Australii i wyspach południowo-zachodniego Pacyfiku
. Gatunkiem typowym jest Citrus medica L.
Owoce tych roślin zwane cytrusami uważane są za jedne z najważniejszych owoców tropikalnych i subtropikalnych.
W dokumentach chińskich znajdują się dowody na ich uprawę już 2200 lat p.n.e., wiele gatunków na półkulę zachodnią trafiło dopiero w XIX i XX wieku

Zwykle wiecznie zielone, rzadko zrzucające liście krzewy lub niewysokie drzewa dorastające do 5–15 m, o gęstej, foremnej koronie.
Młode pędy zielone, często są spłaszczone lub kanciaste.
U wielu gatunków występują ciernie
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo lub w niewielkich skupieniach w kątach liści.
Są obupłciowe lub męskie, pachnące.
Owoce
Charakterystyczne, znane jako owoce cytrusowe lub cytrusy.
Mięsiste jagody zwane hesperidium , w kolorze od zielonego po ciemnopomarańczowy.
U wielu gatunków w młodych owocach dominuje chlorofil, później zwiększa się udział żółtych lub pomarańczowych karotenoidów

[Krystyna]

   
Krótka historia uprawy roślin cytrusowych
Halina Galera
Cytrusy to popularna nazwa roślin należących do rodzaju Citrus.
Bogactwo tego rodzaju ocenia się bardzo różnorodnie: jedni naukowcy wymieniają 16 gatunków, inni twierdzą, że jest ich około 100.
Problem polega na tym, że bardzo trudno wyznaczyć granice i stopień pokrewieństwa pomiędzy umownymi „gatunkami”.
W rzeczywistości są to duże grupy mieszańców powstałych na skutek wielokrotnego krzyżowania licznych gatunków, pochodzących prawdopodobnie z Indii i południowych Chin.
Dzieje powstania poszczególnych form uprawnych cytrusów są bardzo zagmatwane, co wynika z trwającej setki lat hodowli.
Złożyły się na nią zarówno przypadkowe krzyżowanie i selekcja w początkowych etapach historii uprawy, jak i późniejsze świadome prace hodowlane.
Naukowcy przypuszczają, że cytrusy uprawiano już przed 4 tysiącami lat, początkowo na południowych i zachodnich stokach Himalajów.
Rozwój tych plantacji w Chinach nastąpił około 200 r. p.n.e.
Owoce cytrusowe były ponoć tak cenne, że ich przydział przysługiwał tylko najwyższym urzędnikom państwowym.
Szczególnie ceniono delikatne mandarynki Citrus reticulata.
Podobno Europejczycy nazwali chińskich dostojników mandarynami właśnie od ulubionych przez nich owoców - mandarynek!
Europejska historia cytrusów zaczyna się niezwykle podniośle i... stosunkowo późno, jak na opowieść o tak starych roślinach uprawnych.
Podobno zainicjował ją Aleksander Wielki Macedoński, wyruszając w 334 r. p.n.e. na wielką wyprawę do Persji i Indii.
Obok zastępów dzielnych wojowników, ten wielki wódz zabrał ze sobą także specjalnych obserwatorów, którzy mieli m.in. poszukiwać nowych roślin użytkowych.
To oni mieli znaleźć m.in. cytrynę zwyczajną Citrus limon, by jej sadzonki (lub nasiona) przesłać do Grecji.
Otrzymał je  Teofrast z Eresos, który w swym opracowaniu Badania nad roślinami opisał 450 gatunków roślin, w tym także pewną grupę roślin widzianych przez uczestników wyprawy Aleksandra.
W dziele tym znalazła się pierwsza wzmianka o próbach uprawy cytrusów w Europie.

Pomarańcza gorzka C. aurantiacum dotarła na nasz kontynent w X w. n.e. za pośrednictwem Arabów.
Z podobnego okresu wywodzą się plantacje cytryny zwyczajnej na południu Europy.
Dalsze introdukcje drzew cytrusowych były związane z wyprawami krzyżowymi - w XII wieku krzyżowcy przywieźli limetę kwaśną C. aurantiifolia (i ponownie rozpowszechnili pomarańczę gorzką).
Uprawy pomarańczy chińskiej C. sinensis w europejskiej części obszaru śródziemnomorskiego datuje się od około 1500 roku, natomiast bergamota C. bergamota  jest tam uprawiana od XVII wieku.
Wszystkie te daty dotyczą upraw zlokalizowanych w południowych częściach Europy o klimacie śródziemnomorskim.
Próby introdukcji cytrusów na tereny znajdujące się na północ od Alp napotykały na poważne trudności, z powodu dużych wymagań cieplnych tych roślin.
Rozwiązaniem tego problemu okazały się oranżenie, chroniące cytrusowe gałązki przez zapędami chłodnych podmuchów (por. tekst Oranżeria, czyli ogród Hesperyd).
źródło

[Krystyna]

   
   
Oranżeria, czyli ogród Hesperyd
O wilanowskich uprawach cytrusów za czasów Króla Jana świadczy korespondencja króla (por. tekst Ogród fruktyfikujący króla Jana i królowej Marysieńki) i ludzi z jego otoczenia (artykuł Architekt i król w ogrodzie), a także zapiski dotyczące budowy  pomarańczarni z początków lat 80. XVII wieku.
Budynek ten stanął na południe od Pałacu (obok istniejącej do dziś figarni), lecz do naszych czasów niestety nie przetrwał.
Dziś można podziwiać sporo młodszą oranżerię, zbudowaną 1749 roku i gruntownie przebudowaną w roku 1811.
Znajduje się ona w innej części ogrodu – na północ od Pałacu.
Według Słownika wyrazów obcych PWN (wydanego w 1995 r. pod redakcją Elżbiety Sobol), oranżeria (od francuskiego orangerie), czyli pomarańczarnia, to parterowy budynek ogrodowy, z dużymi oknami lub oszklony w całości, w którym przechowuje się lub hoduje [botanicy napisaliby raczej: uprawia się] rośliny cytrusowe, laury, mirty.
Definicję tę trzeba uzupełnić o kilka cech charakteryzujących typowe pomarańczarnie: były to murowane budowle o charakterze ozdobnym, zawierające najczęściej jedno długie i dość wysokie pomieszczenie.
Rośliny były posadzone w donicach, a w oranżeriach przetrzymywano je tylko na czas chłodów (jesienią, zimą i wczesną wiosną wnętrza były ogrzewane).
Po nadejściu ciepłych dni, efektownie przycięte drzewka i krzewy w ozdobnych naczyniach ustawiano w reprezentacyjnych częściach ogrodu - np. wzdłuż głównych alejek spacerowych lub w „węzłach” misternych wzorów na barokowych rabatach kwiatowych.
Moda na oranżerie rozprzestrzeniała się jako efekt fascynacji kulturą włoską. W ogrodach słonecznej Italii powstawały bogate kolekcje drzewek cytrusowych - np. w połowie XVI wieku w willi Castello pod Florencją uprawiano około 200 odmian.
W warunkach klimatycznych Europy Środkowej rośliny te nie mogły rosnąć w gruncie przez cały rok.
Co prawda mogą one przetrwać  mrozy nawet do -10 stopni Celsjusza, jednak niższe temperatury są dla nich  groźne, szczególnie przy bezśnieżnej zimie.
Zaistniała zatem potrzeba budowania osłon chroniących delikatne pędy przed chłodem. Początkowo były to niewielkie pomieszczenia, potem zaczęto budować kosztowne oranżerie z wielkimi oknami.

Rośliny cytrusowe ceniono za ich pięknie pachnące białe kwiaty i soczyste jagody z aromatyczną okrywą owocową w odcieniach złota.
Okryte wieczną zielenią drzewa robiły ogromne wrażenie na ówczesnych miłośnikach cytrusów również dlatego, że „przekraczały barierę czasu”, mogą bowiem kwitnąć i owocować  równocześnie.
Złocisty kolor owoców miał znaczenie symboliczne - nazywano je „złotymi jabłkami Hesperyd” (pierwszy książkowy poradnik o uprawie cytrusów, opublikowany w 1646 r. przez Giovanniego Battistę Ferrari, nosił tytuł Hesperydy).
Nawiązywano w ten sposób do antycznego mitu greckiego o strażniczkach cudownego sadu, leżącego gdzieś na zachodnim krańcu świata.
Wraz ze stugłowym smokiem Ladonem strzegły one złotych jabłek, które bogini Hera otrzymała niegdyś w prezencie ślubnym od Gai.
Owoce te musiały być niezwykle cenne, skoro ich zdobycie stało się przedostatnią, jedenastą pracą legendarnego Heraklesa.
W całej tej opowieści botanicy zauważą jeden poważny problem: żadna z roślin cytrusowych (czyli: żaden z przedstawicieli rodzaju Citrus) nie była znana w Europie aż do czasów Aleksandra Wielkiego.
Ale to już zupełnie inna historia...
Zapraszam Państwa do zapoznania się z treścią artykułu pt. Krótka historia uprawy roślin cytrusowych.
źródło
http://mobile.wilanow-palac.pl/tag/1784/ogrod_fruktowy_fruktyfikujacy.htmlźródło

[Krystyna]

   
Podczas swojej drugiej wyprawy w 1493 roku, Krzysztof Kolumb zabrał ze sobą nasiona pomarańczy, które zostały zasiane na Haiti i na Karaibach.
Stąd też rozpowszechniły się pomarańcze na Karaibach a następnie od 1518 r zaczęto je uprawiać w Meksyku.

Zostały one zasadzone po raz pierwszy na Florydzie w 1513 roku przez hiszpańskiego odkrywcę Juan Ponce de León, a do Kalifornii przywiezione zostały przez franciszkanów w XVIII wieku.
Hiszpanie przywieźli słodkie odmiany pomarańczy na tereny Ameryki Południowej i Meksyku w połowie XVI w, a stamtąd Francuzi zawili je do Luizjany.
To właśnie z Nowego Orleanu nasiona słodkiej pomarańczy zostały przewiezione około 1872 r na Florydę, gdzie powstały ogromne gaje pomarańczowe.
W tych gajach szczepiono słodką pomarańczę na podkładkach z tradycyjnej gorzkiej pomarańczy.

Do Arizony pomarańcze przywieźli misjonarze między 1700 a 1710 r.
Także misjonarze przywieźli pomarańcze do San Diego w 1769 roku.
W 1841 roku wielki sad pomarańczowy został założony w miejscu, które jest teraz częścią Los Angeles.
W 1781 r. chirurg i przyrodnik na statku Discovery przewiózł nasiona do Afryki Południowej. Sadzonki, które urosły na statku podarował wodzom plemiennym na Hawajach w dniu przyjazdu w 1792 roku.
Od tego czasu pomarańcze były powszechnie uprawiane na Hawajach, ale po przywleczeniu na te tereny muszki owocowej zaprzestano uprawy.

Uprawy plantacyjne w Hiszpanii zaczęły się w 1792 roku i we Włoszech w 1870 roku
źródło

[Krystyna]

   
Cytrusy należą do rodziny Rutaceae (pol. Rutowate) i podrodziny Aurantioideae i dzielą się na wiele rodzajów;
Najważniejszymi uprawianymi rodzajami są: rodzaj Citrus, na który składają się następujące gatunki, najbardziej popularne i znane ( cytryna, pomarańcza, cytron, grejpruit, i inne), rodzaj Kumkwat ( do którego należą różne gatunki kumkwatów), rodzaj Poncyria ( do którego należy jeden gatunek cytrusa poncyria trójlistna).

Cytrusy rozpoczęto uprawiać w Indiach i w Krajach Dalekiego Wschodu około 2400 roku p.n.e. .
Opisy pierwszych starożytnych upraw znajdują się w zachowanych zabytkach literatury hinduskiej.
Wiemy, że był to rozpowszechniony w Europie dopiero w XII wieku pomelo oraz cytron znany wcześniej z powodu swoich funkcji religijnych, jakie spełniał przy okazji różnych rytuałów sakralnych, miedzy innymi VI wieku p.n.e. był wykorzystywany przez Żydów podczas Święta Szałasów.
W Europie pojawił się około III wieku p.n.e., najpierw w Grecji, a potem w II wieku p.n.e. na Półwyspie Apenińskim

Cytron, od którego wziął nazwę cały rodzaj „Citrus”, pojawił się w Toskanii w XI wieku, jak wzmiankuje Manni, przy okazji opisu wyglądu pieczęci rodziny Cedernelli w formie trzech cytronów.
Na podstawie analizy fresku datowanego na I wiek n.e, znalezionego w Pompejach w „Domu Ogrodnika”, gdzie namalowano drzewko z dwudziestoma jeden cytrynami, możemy przypuszczać, że cytryna pojawiła się w Italii właśnie w tym czasie.
 Gorzka pomarańcza zostaje przywieziona do Italii w XI wieku przez powracających z Palestyny uczestników Wypraw Krzyżowych, gdzie rozpowszechniła się w X wieku dzięki Arabom, którzy przywieźli ją z południowej Azji.
W samej Toskanii gorzką pomarańczę i cytrynę uprawiano od XIII wieku, a słodką pomarańczę, przywiezioną tutaj przez Genueńczyków i Portugalczyków od XV wieku.
Ponieważ owoce cytrusowe mają wiele cząstek i dużo pestek, w czasach starożytnych postrzegano je jako symbol szczęścia i płodności i dawano w prezencie przy okazjach różnych uroczystości, takich jak zaślubiny czy też urodziny.
W XVII wieku skonstruowano pierwsze szklarnie, nazwane przez Francuzów Oranżeriami, które bardzo szybko rozpowszechniły się w posiadłościach bogatej Arystokracji, która prześcigała się w zbieraniu i kolekcjonowaniu najróżniejszych odmian drzewek cytrusowych.
To zrodziło potrzebę stworzenia katalogu i klasyfikacji tych roślin.
Pierwszą osobą, która podjęła się tego dzieł był Jezuita Giovanni Battista Ferrari, który opublikował w Rzymie w 1646 roku pierwszy traktat o cytrusach zatytułowany „Hesperides sive de malorum aureorum cultura et usu”. Potem dzieło to kontynuował Holender J. Commelyn, opisując i systematyzując bogatą i piękną kolekcję drzewek cytrusowych, którą zebrał w Ogrodzie Botanicznym w Amsterdamie, w dziele „Nederlantze Hesperides” wydanym w 1676 roku w Amsterdamie.
Autorem następnego ważnego dzieła zatytułowanego „Nürnbergische Hesperides”, opublikowanego w Norymberdze w latach 1708 - 1714 był J.C. Volkamer.
W ciągu następnych wieków stworzono wiele różnych klasyfikacji, w tym klasyfikacja C. Linneo, który stworzył nazwę dla tego rodzaju „Citrus”, używając jej w swoim dziele „Species Plantorum” wydanym w 1753 roku; a także klasyfikacja G. Gallesio w „Traite’ du citrus” opublikowanym w Paryżu w 1811 roku; klasyfikacja A. Risso i A. Poiteau , autorów „Histoire naturelle des orangers” wydanej w 1818 roku w Paryżu; Amerykanina W. T. Swingle w „The Citrus Industry z 1948 roku; systematyka rodzaju Citrus autorstwa H. J. Webber’a, aż do klasyfikacji Japończyka T. Tanaki.
W tym opracowaniu w celu uproszczenia posługujemy się klasyfikacją ( z pewnymi najnowszymi zmianami) Amerykanina W. T. Swingle.
źródło

[Krystyna]

   
Owoce cytrusowe nie są monotonne pod względem smaku – mogą być i słodkie, i kwaśne. Należą do nich pomarańcze, mandarynki, grejpfrutyy, cytryny, limonki, pomelo i kumkwat.
Owoce cytrusowe skutecznie wspomagają walkę z nadwagą dzięki zawartości błonnika.
Są jednocześnie bogatym źródłem potasu, kwasu foliowego i oczywiście witaminy C.
 To doskonałe źródło flawonoidów, które dbają o utrzymanie młodego wyglądu skóry. 
Ze względu na stosunkową małą zawartość węglowodanów, po owoce cytrusowe śmiało mogą sięgać także cukrzycy.

Właściwości owoców cytrusowych
Mandarynki – dzięki dużej zawartości witaminy A, chronią przed chorobami oczu (także jaskrą i zaćmą) i korzystnie wpływają na kondycję skóry. Te owoce cytrusowe są także bogatym źródłem witaminy C, wzmacniającej układ odpornościowy i hamującej rozwój wolnych rodników. Pomagają również zapobiegać cukrzycy typu 2 i wspomagają utratę wagi.

Pomarańcze – oprócz witaminy C, zawierają także wiele witamin z grupy B (w tym bardzo ważny kwas foliowy), potas i błonnik pokarmowy. Korzystnie wpływają na przemianę materii, regulują pracę serca i wzmacniają organizm. Dzięki zawartości hesperydyny pomagają obniżyć ciśnienie krwi i poziom złego cholesterolu.

Pomelo – jest symbolem szczęścia i śmiało można powiedzieć, że zasługuje na to ze względu na swoje cudowne właściwości. Znajdujące się w miąższu i skórce pektyny zapobiegają rozwojowi miażdżycy, a bioflawonidy, które można znaleźć także w skórce i błonkach między cząstkami owocu, są silnymi przeciwutleniaczami, hamującymi rozwój komórek nowotworowych. Błony zazwyczaj są usuwane ze względu na bardzo gorzki smak. Owoc ponadto ogranicza wchłanianie skrobi z pożywienia i zmniejsza poziom cukru we krwi. Jego sok, wykazujący po strawieniu właściwości zasadotwórcze, jest wskazany przy dokuczliwej zgadze i refluksie.

Cytryna – jest dobrym źródłem beta-karotenu, witamin z gruby B, E, C, potasu, magnezu, żelaza i sodu. Pomaga w oczyszczaniu organizmu – starożytni Rzymianie wykorzystywali sok z cytryny do walki z wieloma truciznami. Poza tym ten owoc cytrusowy łagodzi objawy artretyzmu i reumatyzmu, ma także zastosowanie w kosmetyce. Kawa z cytryną jest też znanym sposobem na ból głowy, szczególnie ten związany z syndromem dnia drugiego, czyli kacem.

Limonka – zawiera witaminy A, C, E, B1, B2, B6, fosfor, potas, błonnik, magnez, wapń i kwas foliowy. W przeszłości marynarze zawsze brali ze sobą limonki, by zapobiec szkorbutowi. Limonka (nie tylko stosowana zewnętrznie, ale i spożywana) wpływa na rewitalizację skóry i niweluje nieprzyjemny zapach ciała.

Grejpfrut ma mnóstwo antyoksydantów, które naprawiają DNA, redukują kamienie nerkowe, działają antynowotworowo. Ponadto osoby, które chcą zrzucić parę kilogramów powinny przed każdym posiłkiem zjadać połówkę grejpfruta.

Kumkwat (limkwat) – to jedyny cytrus, który można jeść razem ze skórką. Nazywany jest chińską pomarańczą i podobnie jak „normalna” pomarańcza, ma mnóstwo witamin, dzięki czemu skutecznie zapobiega przeziębieniom i infekcjom górnych dróg oddechowych.

Klementynka – skrzyżowanie gorzkiej pomarańczy i mandarynki.
Tangela – jest skrzyżowaniem mandarynki i grejpfruta.

Dieta cytrusowa
Na bazie owoców cytrusowych powstała oczyszczająca dieta owocowa.
Trwa tylko jeden dzień, w ciągu którego można jeść jedynie owoce cytrusowe oraz pić soki z nich przyrządzone i wodę.
 Dieta może być mimo wszystko wyczerpująca, dlatego lepiej ją przeprowadzać w wolny dzień, kiedy nie trzeba wykonywać dużego wysiłku fizycznego. Kolorowa sałatka z owocami cytrusowymi jest istną bombą witaminową.
 Dieta owocowa jest zdrowa i smaczna, a jednocześnie oczyszcza organizm z toksyn, obniża poziom cholesterolu i reguluje gospodarkę kwasowo-zasadową organizmu.

 Cytrusy są dostępne przez cały rok, dzięki temu 365 dni w roku można korzystać z ich właściwości. Zdecydowanie warto je włączyć do diety.
źródło