Trigonella Foenum-Graecum-Kozieradka Pospolita, Kozieradka Lekarska
Gatunek rośliny zielnej z rodziny bobowatych
Inne nazwy zwyczajowe: Fenegryka, Greckie Siano, Kozioroźnik, Boża Trawka.
Łacińska nazwa Foenum-Graecum oznacza "greckie siano".
Rodzimym obszarem jej występowania jest Azja (Kaukaz, Turkmenistan, Uzbekistan) i Europa Wschodnia (Ukraina, Mołdawia, Litwa, Estonia), rozprzestrzenia się też w niektórych innych regionach jako gatunek zawleczony i jest uprawiana niemal na całym świecie.
W Polsce roślina zawlekana i przejściowo dziczejąca z upraw (efemerofit)
Jest rośliną jednoroczną, spotykaną na łąkach, polach, miedzach i pastwiskach.
Uprawiana w wielu krajach Europy, zwłaszcza na południu.
U nas uprawia się ją także, ale odmianę o większych nasionkach.
Wygląd zewnętrzny
Roślina niepozorna, podobna listkami do koniczyny, o łodydze wzniesionej, wyrastającej od 30 do 50 cm wysokości.
Liście ogonkowe, trójdzielne, z kątów których wyrastają pojedynczo lub parami drobne, bladoróżowe kwiatki.
Owocem jest strąk - cienki i lekko wygięty, zawierający od 10-20 nasionek.
W tych samych środowiskach spotyka się też u nas tzw. Kozieradkę Błękitną (Trigonella Coerulea) o kwiatkach błękitnych, zebranych w okrągłe gronka, o zapachu i właściwościach tych samych co Kozieradka Pospolita, używana też jako roślina przyprawowa.
Surowiec
Nasionka jasnobrązowe, lekko spłaszczone, 2 do 3 mm długości.
Zbiera się strąki, gdy zaczynają żółknąć, następnie suszy się je i wyłuskuje nasiona.
Cała roślina ma dość silny zapach, a roztarte nasiona przenikliwy i swoisty.
Smak gorzkawy i śluzowaty.
Nasionka zawierają bardzo dużo białka, bo aż 30%, a także tłuszcze, dużo śluzu i ślady olejku eterycznego, saponiny, flawonoidy, cholinę, tak cenną dla systemu nerwowego lecytynę oraz witaminy PP i trygonolinę, która pod wpływem prażenia nasionek Kozieradki przechodzi w dużej mierze w aktywną postać witaminy PP.
Surowiec zawiera także prowitaminę A, witaminę F i D oraz inne dotąd mało zbadane związki.
Zarówno nasionka Kozieradki jak i ziela świeżego lub suszonego używa się jako przyprawy.
Zapach Kozieradki jest bardzo podobny do twardego, znakomitego sera zwanego parmezanem, we Włoszech stosowanego jako dodatek do różnych potraw, zwłaszcza spagetti, pizzy i innych.
Również u nas prywatnie u znawców, a także w niektórych specjalistycznych jadłodajniach używa się tego surowca w postaci zmielonych nasion lub sproszkowanego ziela jako dodatku, ale tylko w bardzo małej dawce, do potartego, twardego sera, albo też do twarogu, makaronu, surówek i innych potraw, podnosząc wybitnie ich smak i zapach.
Spotyka się ją głównie w kuchni hinduskiej oraz w tajlandzkiej.
W Jemenie Kozieradka jest jednym z głównych składników narodowej potrawy zwanej Saltah, pojawia się ona także często w takich hinduskich i pakistańskich daniach jak: dahls czy mieszance przyprawowej panch phoron.
Efektem ubocznym spożywania nawet małych ilości tej rośliny jest zapach curry lub syropu klonowego w moczu i pocie osoby spożywającej Kozieradkę.
W Indiach jest popularna przy przygotowywaniu marynat.
Jej smak można poprawić poprzez suche prażenie, zmniejsza to jednocześnie jej gorycz, trzeba jednak uważać, aby nadmiernie nie podgrzewać nasion.
W niewielkich ilościach Kozieradkę dodaje się do dobrej jakości przyprawy curry.
Przyprawa ta jest również popularna w południowych Indiach, gdzie występuje w popularnej Tamilskiej przyprawie sambaar podi .
Oprócz tego, jej gorzko aromatyczne nasiona stanowią składnik bengalskiej mieszaniny pięciu przypraw zwanej panch phoron.
Liście Kozieradki są ważną przyprawą w krajach rejonu od zachodniej Azji do północnych Indii.
Na przykład, suszone liście tej rośliny są składnikiem gruzińskiej mieszanki przyprawowej zwanej khmeli-suneli.
W Indiach, czasami występuje w drożdżowym chlebie zwanym methi naan .
Krajem, w którym szczególnie kultywowane jest stosowanie w kuchni liści Kozieradki jest Iran.
Wśród wielu potraw, najsłynniejszą jest ghorme sabzi, gęsty sos wytwarzany ze świeżych lub suszonych warzyw (Por, Cebula, czasami Fasola) oraz ziół (Kozieradka, Pietruszka, Mięta, a niektóre przepisy podają również Szczypiorek oraz liście Kolendry).
Sos nabiera charakterystycznego, kwaśnego posmaku po dodaniu suszonych Cytryn.
Khoreshte ghorme sabzi to baranina powoli duszona w tym aromatycznym, ziołowym sosie.
Kozieradka jest również znana w północnej i wschodniej Afryce.
Egipskie papirusy wspominają o tej roślinie jako niezbędnej w procesie mumifikacji.
Nieznaczne ilości Kozieradki zawiera również Etiopska mieszanka przypraw zwana berebere.
Przez długie lata używano zmiażdżonych lub sproszkowanych nasionek Kozieradki w stanach wychudzenia i osłabienia dla pobudzenia apetytu i przyspieszenia przemiany materii, jednak z uwagi na gorzki smak i przenikliwie silny zapach
zaniechano we współczesnym lecznictwie praktyki przyjmowania doustnie tego surowca, ale nadal stosuje się rozdrobnione nasionka do okładów w celu zmiękczenia ropnych zapaleń skóry, przy czyrakach itp.
W Egipcie, z uwagi na możliwości szybkiego wzbogacenia organizmu w witaminy PP i przeciwdziałania skutkom niedoboru tej witaminy (pelagra), podaje się prażone nasionka kozieradki jako lek i środek wzmacniający.
Dziś, mimo dużej zawartości białka, zaniechano również karmienia bydła tym zielem, bowiem mleko tych krów przyjmuje również te niepożądane zapachy.
źródło
źródło
źródło
źródło
