Historia uprawy
Pochodzenie i rys historyczny żeń-szenia
Żeń-szeń jest jedną z najstarszych roślin stosowanych w celach leczniczych, co znalazło wyraz w jego nazwach ludowych: korzeń życia, człowiek korzeń, wszechlek, boskie ziele, eliksir życia, sól ziemi i wiele innych
Uważa się, że w lecznictwie ludowym krajów Azji Wschodniej jest on znany od 5000 lat.
Pierwszy opis działania „korzenia życia” pojawia się w dziele „ Ji-jiu-zhang ” napisanym przez Shi-You ok. 38-33 r. p.n.e (5).
Inny zachowany opis żeń-szenia pochodzi sprzed 2000 lat z chińskiego zielnika „ Shen-Nong Ben Cao Jing ”, spisanego w czasach dynastii Han .
W 200 r. n.e. cesarz Cho-Chi-Klu podaje dokładny opis żeń-szenia i uznaje go za panaceum, natomiast w 300 r. chińska rozprawa medyczna wymienia żeń-szeń jako afrodyzjak.
Dynastia Liang (502-555 r.) w księdze „ Pen-Tsao ” opisuje występowanie, sposób zbierania i cechy morfologiczne rośliny, zaś dynastia Tang (618-905 r.) ogłasza żeń-szeń rośliną królewską (3, 8).
W tych czasach żeń-szeń był tak ceniony, że za panowania dynastii Sung (926-1126 r.) jego ciężar podawany był w srebrze.
W 1956 r. Li Shin-Chen opisał żeń-szeń w dokumencie „ Pen-tasokang-mu ” będącym rodzajem ówczesnej farmakopei (8).
Do Europy żeń-szeń przywieziony zostaje po raz pierwszy przez mauretańskiego żeglarza Ibn Kordobę w 1000 r.
Początkowo przyjęto go z entuzjazmem, jednak po wypędzeniu Maurów z Europy zostaje on zapomniany.
Dopiero po niespełna 300 latach, w 1274 r. Marko Polo ponownie sprowadza żeń-szeń na kontynent europejski
Za okres przełomowy dla europejskiej historii żeń-szenia można uznać rok 1610, kiedy to holenderscy kupcy przywożą z Japonii znaczne ilości surowca.
Wielką popularnością korzeń cieszy się na dworze Ludwika XIV, gdzie jest powszechnie stosowany w postaci nalewki „pentao” przeciwko niemocy płciowej
Pierwszy w Europie opis tej rośliny i informacje o jej zastosowaniu znajdują się w dziele polskiego misjonarza, jezuity o. Michała Boyma pt. „ Rerum Sinesium Compendiosa Descripto ” napisanym w 1652 r.
Wiedzę o korzeniu poszerza Frederik Dekkers, nauczyciel szkoły wyższej w Luden.
Podczas swojej kilkudziesięcioletniej pracy zbierał on doświadczenia dotyczące różnych leków recepturowych zawierających żeń-szeń, a następnie zlecił napisanie monografii o żeń-szeniu gdańszczaninowi Johannowi Philippowi Breynowi (1680-1764 r.).
W 1726 r. żeń-szeń pojawia się w Farmakopei Amsterdamskiej
Do początków XVIII w. w Europie i krajach Dalekiego Wschodu znany był tylko korzeń rosnący na terenie Azji Wschodniej.
W 1704 r. Michael Sarasin, kanadyjski lekarz królewski odkrywa w prowincji Quebek roślinę o wyglądzie bardzo podobnym do tej rosnącej w Azji.
Była ona stosowana od dawna przez miejscowe plemiona Indian jako środek uodparniający i wzmacniający siły fizyczne.
Sarasin bada próbki surowca z Ameryki we Frankfurcie i stwierdza, że nie mają one właściwości afrodyzjaku .
W 1715 r. francuski misjonarz jezuita O. Laffitaux opisuje nową roślinę, a rok później inny jezuicki misjonarz O. Jartoux wysyła partię wysuszonych korzeni do Chin.
Chińczycy dostrzegli różnice w działaniu obu roślin, określając działanie korzenia z Ameryki jako yin, podczas gdy ich rodzimy surowiec miał przewagę pierwiastka yang.
Docenili oni działanie poprawiające pamięć i pobudzające apetyt korzenia zza oceanu, co zapoczątkowało wymianę handlową
Wraz z rozwojem w Europie nauk medycznych i wzrastającą liczbą wykwalifikowanych lekarzy i aptekarzy, wzrasta wiedza na temat właściwości leczniczych żeń-szenia.
W 1741 r. zostaje on umieszczony w Farmakopei Wirtemberskiej, a w 1818 r. w Farmakopei Francuskiej .
Za kolejny etap historii żeń-szenia można uznać podjęcie prób systematyki rodzaju Panax oraz rozpoczęcie uprawy żeń-szenia na szeroką skalę, co pozwoliło w konsekwencji na obniżenie ceny surowca i zaprzestanie jego rabunkowej eksploatacji.
W 1833 r. botanik Ness nazywa gatunek rosnący w Azji Panax schin seng Ness, a w 1842 r. botanik C.A. Meyer zmienia nazwę na Panax ginseng C.A. Meyer. Ta nazwa zostaje rozpowszechniona, a w 1885 r. Li Shi-Chen po raz pierwszy umieszcza ją w swojej farmakopei
Hodowla żeń-szenia azjatyckiego udała się najpierw Japończykom (1750 r.) a następnie Koreańczykom.
Żeń-szeń amerykański zostaje wyhodowany w 1885 r. przez Georga Stantona.
W 1898 r. amerykańskie Ministerstwo Rolnictwa wydaje pierwsze rozporządzenia dotyczące uprawy surowca.
Od 1902 r. pojawiają się małe plantacje skoncentrowane w okolicach New York i Wisconsin.
Początkowo nie przynoszą one zadowalających plonów, dopiero w 1920 r. osiągają zadowalający pułap produkcji.
W związku ze stale rosnącym popytem pojawiają się nowe obszary uprawy żeń-szenia w stanie Minnesota, Michigan i Ohio (2, 8). W Kanadzie żeń-szeń amerykański uprawiany jest głównie w prowincji Ontario i British Columbia, zaś w Chinach w 20 prowincjach na terenie całego kraju.
W Polsce pierwsze badania nad uprawą żeń-szenia rozpoczęto w 1990 r. w Zakładzie Roślin Przemysłowych i Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie
źródło
źródło
źródło
