[Krystyna]

   
Aby dobrze zrozumieć runy i ich symbolikę i znaczenie, dobrze jest poznać kulturę, z której się wywodzą.
Kultura, to między innymi mitologia.
W mitologii nordyckiej możemy znaleźć dokładny i wyczerpujący opis tego, skąd pochodzą   runy, jak znalazły się w rękach ludzi, oraz jaka moc w nich drzemie.
Najwięcej informacji skąd pochodzą runy można znaleźć w dwóch tekstach:
Pieśni Najwyższego {HAVAMAL] i legendzie o SIGRDRIFIE, gdzie zawarta jest legenda o tym jak ODYN wisiał na drzewie światów, aby zdobyć mądrość run.

Mimo, że Wikingowie posługiwali się w życiu codziennym alfabetem runicznym, to jednak nie używano go zwykle do zapisywania utworów literackich.
Było to spowodowane niedogodnością materiałową i pracochłonnością kreślenia run.          
Najdłuższe teksty literackie zapisane w tym alfabecie liczą co najwyżej po osiem wersów, a i te należą do rzadkości.
Alfabetu runicznego używano przede wszystkim do zapisywania znaków własności, lub inskrypcji upamiętniających ważne wydarzenia, często również z życia prywatnego.
Do tego pierwszego celu służyły runy krótkogałązkowe, a do drugiego, bardziej oficjalnego długogałązkowe.
Alfabet runiczny przetrwał jeszcze całe wieki po wprowadzeniu Chrześcijaństwa i wyszedł z użycia dopiero niedawno.
Stał się w ten sposób językiem archaicznym i martwym, sprzyjała temu niedostatecznie rozwinięta gramatyka, a przede wszystkim ortografia.

Co znaczy słowo "Edda"?
Jest wiele teorii wyjaśniających pochodzenie tego słowa.
Jedna z nich mówi, iż znaczy ono" prababka", inna utrzymuje że tłumaczyć ją można jako "poetyki".
Trzecia koncepcja tłumaczenia tej nazwy to "księga z Oddi".
Oddi było miejscem, gdzie Snorri Sturluson pobierał nauki.
W tym galimatiasie nazewniczym jedno nie ulega tylko wątpliwości.
Bez jej znajomości nie mielibyśmy bladego nawet pojęcia o nordyckiej mitologii.
http://konaryyggdrasila.republika.pl/poezja.htm

[Krystyna]

Edda poetycka
Edda poetycka jest starszą z dwóch Edd i dlatego często nazywa się ją Eddą starszą.
Bywa również nazywana Eddą Saemunda.
Została ona zapisana dopiero we wczesnym średniowieczu.
Najstarszy rękopis pochodzi z 1270 roku, ale większość utworów w niej zapisanych jest o ok. 300 lat starsza
Oryginalne daty powstania poszczególnych jej części nie są znane i można jedynie się ich domyślać.
Birger Nerman, w książce "Edda poetycka w świetle archeologii" utrzymuje, że większość zawartych w niej historii powstała przed erą wikińską.
Jednak nowsze badania zmieniają trochę spojrzenie na tą kwestię, gdyż książka Nermana została wydana w 1930 roku i z tego powodu traci trochę na swej miarodajności
We wcześniejszym okresie opowieści te były przekazywane ustnie w formie pieśni, hymnów lub gawęd.
Edda starsza zawiera poematy proste w swojej stylistyce i znacznie różniące się od siebie. Poematy zawarte w Eddzie były podobne w swym przeznaczeniu do mitologii greckiej i rzymskiej, oznacza to, że nie służyły jako rodzaj modlitwy czy hymny pochwalne dla bogów, lecz bardziej jako opowieści o samych bogach,
oddziałujące dodatnio na moralność i świat wartości Wikingów

Pieśni jest 29, choć niektóre źródła mówią o 30....
Pieśni tworzące Eddę dzielą się na dwie zasadnicze grupy:
pieśni o bogach (mitologiczne),
i pieśni o bohaterach, takich jak Sigur, Helgi, Ermanaric.

Rozróżnienie na pieśni mitologiczne i heroiczne nie jest dostatecznie ostre, gdyż niektórzy bohaterowie mieli boskie pochodzenie.
Pieśni mitologiczne dają nam szeroki obraz świata bogów i ich historii, opisują ich charakter i relacje między nimi.
Natomiast z pieśni o bohaterach możemy dowiedzieć się więcej o ówczesnych stosunkach międzyludzkich, zwyczajach, wierzeniach i zabobonach.
Wszystkie pieśni Eddy mają olbrzymią wartość przy rekonstrukcji mitologii skandynawskiej.
Jednak muszą być przyjmowane z pewną ostrożnością, gdyż często brakuje między nimi logicznych zgodności – zwłaszcza w księdze Wieszczba Wölwy (Völupsá), w której zawarty jest cenny dla badaczy opis początków świata i człowieka, młodości bogów i ich walki, a także ich zmierzch (Ragnarök).

Poematy mityczne pochodzą w głównej mierze z czasów wcześniejszych niż heroiczne.
A są to:
Völuspá, Proroctwo Vali
Przepowiednie wieszczki na temat stworzenia i zagłady świata.
https://www.poema.art.pl/publikacja/6940...wlwy-vlusp

Hávamál, Opowieść Hára
Przepowiednie wyroczni oraz opowieść o tym, jak Odyn poznał sekret runów.
https://www.poema.art.pl/publikacja/6940...zego-hvaml

Vaftrúdnismál, Opowieść Vaftrúdnira
Odyn współzawodniczący z mądrymi olbrzymami.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7034...afthrdnsml

Grimnismál, Opowieść Grimnira
Agnar i Geirrod byli braćmi książęcej krwi, którymi zaopiekowali się Frigg i Odin.
Geirrod, młodszy z braci, zabił swego brata i został królem.
Frigg wysłała Odina do jego ulubieńca Geirroda, lecz najpierw sprawiła by ten potraktował go wrogo i nieżyczliwie.
Odin przybył do Geirroda pod przybranym imieniem Grimnira, rzucił go w ogień i w ten sposób pomścił swą zniewagę.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7035...-grimnisml

Skirnismál, Opowieść Skirnira
Frey zakochuje się w Gerd i wysyła do niej swego służącego Skirnira w roli swata.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7035...skirnirsml

Hárbarzljód, Pieśń Hárbartha
Thor i Hárbarth (Odin) spierają się na temat swoich dokonań.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7202...rbardsljod

Hýmiskvida, Pieśń Hymira
Thor i Tyr wyruszają do olbrzyma Hymira w poszukiwaniu kotła tak wielkiego,
by Aegir mógł warzyć w nim piwo na uczty bogów.
Potem wraz z olbrzymem udają się na połów ryb.
Wtedy to Thor łowi Węża Midgardu.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7202...hymiskvida

Lokasenna, Szyderstwo Lokiego
Loki przerywa ucztę bogów w pałacu Asów leżącym w Asgardzie, przy okazji drwiąc z nich i ich wyszydzając.
https://www.poema.art.pl/publikacja/7202...-lokasenna

Trymskvida, Pieśń Thryma
Thrym kradnie młot Thora.
Chce go oddać w zamian za małżeństwo z Freyą.
Freya nie ma zamiaru brać udziału w tych targach.
W jej miejsce do siedziby olbrzymów wyrusza Thor przebrany w kobiece szaty.
Po odzyskaniu młota dokonuje on rzezi olbrzymów.
https://www.poema.art.pl/publikacja/8571...hrymskvida

Alvíssmál, Opowieść Alvísa
Krasnolud Alvis pragnie poślubić córkę Thora, Thrud.
Wyzwany został przez jej ojca na pojedynek umysłowy, który miał trwać do świtu dnia następnego.
Gdy wstało słońce krasnolud zmienił się w kamień.
https://www.poema.art.pl/publikacja/8572...ego-alvsml

Baldrs draumar, Sen Baldera
Balder ma koszmary nocne, więc Odyn wyrusza do podziemnego świata, by tam wróżka wyjaśniła mu ich znaczenie.
https://www.poema.art.pl/publikacja/8572...s-drausnar

Rigstula, Pieśń Riga
Rig, to inne imię Heimdalla, podróżuje po Midgardzie ustanawiając tam trzy klasy ludzi: niewolników, ludzi wolnych i szlachtę.
https://www.poema.art.pl/publikacja/8572...u-rgsthula

Hyndluljód, Pieśń Hyndli
Freya podróżuje na grzbiecie swego kochanka Ottara (w postaci dzika) do Hyndli, wieszczki, by ustalić jego przodków
https://www.poema.art.pl/publikacja/8572...hyndluljod

Vöuspá hin skamma, Krótkie Proroctwo Vali
https://www.poema.art.pl/publikacja/8573...undarkvida

Krótsza wersja opowieści o stworzeniu i upadku wszechświata. Svipdagsmál:
https://www.poema.art.pl/publikacja/8572...svipdagsml

Grógaldr, Fjölsvinnsmál, Opowieść Svipdaga:
Czar Gróa, Opowieść Fjölsvith Svipdag jest nakłaniany przez swoją macochę do znalezienie miłości swojego życia i zdobycia jej
https://www.poema.art.pl/publikacja/8573...grottasngr

tutaj można to wszystko poczytać.....
https://www.poema.art.pl/kontener/7174-edda
http://www.pdhm.zafriko.pl/kat/poezja/edda_poetycka

[Krystyna]

Pieśni heroiczne, które powstały w znacznej mierze później niż opowieści mityczne:
Völundarkvida, Pieśń Volunda
Pieśni Helgiego: Helgakvda Hjörvartssonar, Pieśń Helgiego Hjorvarthssona, Helgakvida Hundingsbana I, Pierwsza Pieśń Helgiego Zabójcy Hundinga, Helgakvida Hundingsbana II, Druga Pieśń Helgiego Zabójcy Hundinga.
Frá dauda Sinfjötla, śmierć Sinfjotliego
Grípisspá, Proroctwo Gripira
Reginsmál, Pieśń Regin
Fáfnismál, Pieśń Fafnira
Sigrdrífumál, Pieśń Sigrdrifa
Brot af Sigurtarkvdu, Fragment Pieśni Sigurda
Gudrúnarkvida I, Pierwsza Pieśń Gudrun
Sigurtarkvida hin skamma, Krótka Pieśń Sigurda
Helreid Brynhildar, Brynhida podróż do bogini Hel
Dráp Niflunga, Upadek Niflungów
Gudrúnarkvida II (hin forna), Druga (Stara) Pieśń Gudrun
Gudrúnarkvida III, Trzecia Pieśń Gudrun
Oddrúnargrátr, Oskarżenie Oddcrúnargrátr
Atlakvida, Pieśń Atliego
Atlamál hin groenlenzku, Grenlandzka Pieśń Atliego
Gudrúnarhvöt, Lament Gudrun
Hamdismál, Pieśń Hamdira

Edda starsza jednak oprócz wierszy tego typu zawiera jeszcze wiele tzw. wierszy skaldycznych.
Powstawały one najczęściej w IX wieku w Islandii i Norwegii.
Ich twórcami byli nadworni poeci opiewający w nich zwycięstwa swoich władców, ich hojność i pozytywne przymioty.
Służyły one jako rodzaj hymnu pochwalnego, czyli miały dokładnie odwrotny charakter niż inne wiersze zapisane w Eddzie.
Posługiwano się w nich najczęściej krótkimi i dowcipnymi aluzjami o charakterze mitologicznym.
Nazwa tej poezji pochodzi od słowa skáld (skald) oznaczającego poetę czy kogoś, kto opanował sztukę układania wierszy.
Dla jej twórców ważniejsza była forma, a nie sama treść.
W odróżnieniu od Eddy, która w całości jest anonimowa i opowiada o bogach i bohaterach w zamierzchłych czasach, poezja skaldyczna jest tworzona przez znanych, przynajmniej z imienia, poetów, a jej tematem przeważnie jest współczesna autorom historia.
Twórczość ta miała na ogół charakter dworski.
Skald, przebywając na dworze konungów (staronordyckich książąt) i jarlów, improwizował wiersze wychwalające ich czyny i sprawiedliwe rządy. Upamiętniał on również ważne bitwy albo poniżał przeciwników itp.
Poezja skaldów charakteryzuje się bardzo wymyślną poetyką, wyróżniającą się na tle ówczesnych europejskich technik złożonością form stroficznych, obrazowaniem opartym na mitologii oraz specyficznymi rodzajami metafor (kenningów).
Większość wierszy to sześciozgłoskowce o trzech dowolnie rozmieszczonych akcentach. Wśród licznych sposobów metrycznych stosowanych w poezji skaldycznej najbardziej popularnym był rym rycerski – dróttkvćtt.
Były to ośmiowierszowe strofy, z których każda tworzyła dwie półstrofy lub dwa czterowiersze.
W swojej poezji skaldowie stosowali między innymi: hejtami, czyli poetyckie synonimy używanych w mowie codziennej rzeczowników oraz kenningi – rodzaj metafory, zbudowanej z przynajmniej dwu rzeczowników.
Większość kenningów oparta była na mitologii (i z jej pomocą mogła być wyjaśniana - np. zwycięskiego wojownika określano „niszczycielem głodu wilków”), dlatego mają one ogromne znaczenie przy potwierdzaniu pewnych wątków mitycznych spisanych prozą. Skaldowie tworzyli przez około 400 lat – od pierwszej połowy IX do XIII wieku.
Niestety tylko drobna część z ich poezji zachowała się.
Ta, która ocalała, przetrwała w dziele Snorriego i w sagach królewskich, gdzie była we fragmentach cytowana.

Edda prawdopodobnie zawierała w swej pierwotnej formie również eposy.
Nie dotrwał jednak do naszych czasów ani jeden z tych które stworzyli Skandynawowie. Edda starsza jest prawdziwą kopalnią wiadomości o bogach i bohaterach.
Lektura obowiązkowa dla wszystkich chcących poznać teologię Wikingów.
http://www.islandia.org.pl/literatu.html

[Krystyna]

Edda młodsza
Edda młodsza została napisana przez Snorriego Sturlusona około roku 1220 n.e.
Sturluson był bogatym islandzkim właścicielem ziemskim, znawcą prawa i aktywnym uczestnikiem życia publicznego.
Spisał całą historię Norwegii skupiając się na żywotach władców.
Wiedzę na ich temat czerpał głównie z poematów skaldycznych.
Sturluson napisał Eddę jako zbiór zasad stylistyki i metrum oraz jako podręcznik mitologii skandynawskiej.
Wiedział bowiem, że zrozumienie dawnych dzieł nie przychodziło współczesnym mu czytelnikom łatwo.
W poematach skaldycznych słowa takie jak "król", "złoto" zastępowano metaforycznymi określeniami odwołującymi się najczęściej do mitologii.

Są to figury stylistyczne zwane kennigami.
Przykłady:
bitwa - sztorm Odyna (Odyn był bogiem wojny)
złoto - łoże Fafnira, ciężar Graniego (bohater Sigurd zdobył złoto, na którym leżał smok Fafnir i zabrał je ze sobą na koniu o imieniu Grani)
W swoim dziele Snorri zawarł główne mity (od stworzenia świata, opowieści o bogach i boginiach aż do zmierzchu bogów i zniszczenia świata).
Do bogatej części narracyjnej dołączył omówienie mitologicznych odniesień w poezji.
Edda młodsza była próbą utrwalenia wiedzy na temat pogańskich tradycji i zwyczajów.
Komentarz i objaśnienia Sturlusona w znacznym stopniu ułatwiły zrozumienie twórczości skaldów.

Składa się z trzech części.
Pierwsza nazywana jest "Zwodzeniem Gylfiego", lub Gylfaginning.
Jej treścią jest rozmowa Gylfiego z trzema wodzami( Potężnym, Tak samo potężnym i Trzecim) na tematy związane z mitologią nordycką.
Druga część, Skáldskaparmál ("Dykcja poetycka"), zawiera kenningi (konwencjonalne poetyckie frazy używane zwykle z imieniem osoby lub rzeczy, typowe dla poezji staronordyckiej) oraz różne opowieści.
Háttatal jest ostatnią z części Eddy Prozaicznej.
Jest w niej mowa o królu Hakonie i wielu innych rzeczach.

Edda młodsza to udana próba ocalenia od zapomnienia pogańskich tradycji i zwyczajów, oraz mitologii Skandynawów, która uratowała ją od zapomnienia,

Przekład polski Eddy Snorriego jest dziełem J. Lelewela (1807).
http://www.vikingr.neostrada.pl/wiking1/literat.htm

a tu troszeczkę o Snorii Sturlusonie
http://dobrytarot.pl/editpost.php?pid=21566
http://www.islandia.org.pl/sturluson.html

[Krystyna]

Dla zainteresowanych mitologią nordycką, prawdziwy rarytas..
http://www.bifrost.it/GERMANI/Fonti/EddaSnorri.html
http://www.bifrost.it/GERMANI/Fonti/EddaPoetica.html

Edda poetycka po polsku (tłum. A. Załuska-Strömberg):
http://thor.megatherion.com/eddamenu.htm

kolejny rarytas mitologiczny....
http://www.gutenberg.org/ebooks/28497?ms...e_stranger