04-10-2011, 23:51
Bez czarny (Sambucus nigra L.)
(rodzina: przewiertniowate Caprifoliaceae)
Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez apteczny, bez biały, bez pospolity holunder, bzowina, hyćka, hyczka.
Czarny bez to silnie rosnący, mocno się rozgałęziający, kilkumetrowej wysokości krzew.
Czasem przyjmuje nawet postać niewielkiego drzewa (rekordowe okazy sięgają 11 metrów).
Bzowa kora jest szara lub jasnobrunatna, spękana, z dobrze widocznymi przetchlinkami (dla niewtajemniczonych: przetchlinka to część korka okrywającego gałązkę, o luźno ułożonych komórkach, przez którą, dzięki systemowi przestworów międzykomórkowych, możliwa jest wymiana gazowa).
Rdzeń wewnątrz pędów jest gąbczasty i biały, a drewno jasne, zielonkawe lub białawe.
Pędy są ulistnione naprzeciwlegle, tzn. z każdego węzła wyrastają naprzeciw siebie dwa liście.
Liście osiągają ok. 30 cm długości, są nieparzysto pierzastozłożone, każdy składa się z pięciu listków (rzadko siedmiu), eliptycznych, długo zaostrzonych, o piłkowanym brzegu i pierzastym unerwieniu.
U nasady liścia i poszczególnych listków znajdują się buławkowate nektarniki wabiące głównie mrówki.
Roztarte liście mają charakterystyczny zapach.
Dziki bez kwitnie od maja do lipca, kwiaty ma białe lub lekko kremowe, o symetrii promienistej i silnie pachnące (co wrażliwsi twierdzą, że to nieprzyjemny, ‘duszący’ lub nawet ‘cuchnący’ zapach).
Kwiaty mają pięciopłatkową koronę o średnicy 6-9 mm, pięć pręcików i jeden trójkrotny słupek o 3-6 znamionach.
Kwiatostany o średnicy 15-20 cm są płaskimi (‘talerzowatymi’) baldachogronami, pozornie przypominającymi baldachy.
Owoce, dojrzewające na przełomie sierpnia i września, to zwisające na wiotkich szypułkach czarnofioletowe, podobne do jagód pestkowce o 3-6 nasionach.
Czarny bez występuje pospolicie w Europie i w Azji Mniejszej oraz na Kaukazie.
W Polsce spotkamy go w całym kraju, zarówno w wilgotnych i żyznych lasach – łęgach, buczynach i grądach, jak i na stanowiskach antropogenicznych – przy wysypiskach śmieci, na miedzach przy przenawożonych polach, zaniedbanych lub opuszczonych osiedlach, na rumowiskach, przy zabudowaniach itp
Rdzeń bzu czarnego wykorzystywany jest w technice mikroskopowej i zegarmistrzostwie.