[Krystyna]

   
Polskie nazwy regionalne:
Andżelika, Angielika, Anielski Korzeń, Anielskie Ziele, Anżelika, Archangelika, Archanielski Korzeń, Arcydzięgiel Kartuzów, Arcydzięgiel Lekarski, Dzięgiel, Dzięgiel Lekarski, Dzięgiel Wielki, Dzięgielnica, Gołębie Pokrzywy, Litwor, Lubszcza, Ziele Św. Ducha
Nazwy w językach obcych:
ang.: Garder Angelica, Holyghost
franc.: Archangélique, Herbe du Saint-Esprit, Angélique officinale
niem.: Garten-Engelwurz, Engelwurz, Erzengelwurz, Theriakwurzel, Helliggeistwurze

Litwor jest w zasadzie rośliną dwuletnią.
W pierwszym roku wytwarza krótkie, walcowate kłącze z silnie rozwiniętym systemem korzeniowym oraz rozetę 3-4 krotnie pierzastych, długoogonkowych liści.
W drugim roku życia rośliny wyrasta rozeta liści liści oraz wzniesiona, w górnej części rozgałęziona łodyga, osiągająca wysokość od 50 do 250 cm.
Liście łodygowe są mniejsze, o listkach jajowatych, nieregularnie ząbkowanych, wyrastają z wyraźnych, rozdętych pochw.
Na szczycie łodygi wyrastają kwiatostany typu baldacha złożonego.
Kwiaty są drobne, zielonawe.
Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Owocem jest szarozielona rozłupka rozpadająca się na dwie płaskie żeberkowane niełupki.  
Po wydaniu owoców roślina obumiera.
Czasami, w uprawie, pędy kwiatowe są wycinane w celu pobudzenia rozwoju korzeni.
W takim wypadku okres życia rośliny można przedłużyć do czterech lat.

Jest gatunkiem euroazjatyckim, prawdopodobnie wywodzi się z północno-zachodniej Azji.    
W Polsce jej naturalne stanowiska są rzadkie, rośnie na łąkach na terenach górskich, zwłaszcza nad potokami.
Roślina lubi wilgoć i średnio ciężkie, grubo kultywowane gleby bogate w próchnicę.
Do celów uprawnych najlepiej wysiewać nasiona w inspektach, sadzonki należy sadzić w odległości 40-50 cm.

Surowcem leczniczym jest przede wszystkim korzeń Arcydzięgla, mniejsze znaczenie lecznicze mają również jego owoce.
Korzenie wykopuje się wiosną drugiego roku życia rośliny lub - o ile pędy kwiatowe zostały usunięte - jesienią.
Należy je suszyć w temperaturze 30-35 stopni.
Surowiec łatwo wilgotnieje, niekiedy pleśnieje i bywa atakowany przez szkodniki.
Owoce zbiera się po dojrzeniu - we wrześniu i suszy się w warunkach naturalnych.
Korzeń litworu zawiera olejek eteryczny (w ilości do 1,5%), w którego skład wchodzą D-alfa-felandren, alfa-pinen, p-cymen, kwas walerianowy oraz azotowe pochodne felandrenu np. 2-nitro-alfa-felandren.
Ponadto zawiera związki kumarynowe (ksantotoksol, ksantotoksyna, imperatoryna, angelicyna, umbeliferon, ostol i inne), kwasy chlorogenowy, kawowy oraz flawonoidy, garbniki i sterole.
Jest surowcem aromatycznym, goryczowym, pobudza tworzenie soków żołądkowych, zmniejsza wydzielanie moczu i potu, u kobiet w większych dawkach może zwiększyć  obfitość krwawień miesiączkowych.
Lekko zwiększa perystaltykę jelit.
Działa lekko uspokajająco i przeciwdziała wzdęciom.
Olejek uzyskiwany z korzeni i owoców arcydzięgla znajduje zastosowanie w przemyśle  perfumeryjnym i spożywczym, do wyrobu likierów ziołowych.
Młode pędy można spożywać jako warzywa.
Kandyzowane ogonki liściowe i młode pędy używane są jako dodatek do ciast i tortów.      
Arcydzięgiel jest czasami sadzony w ogrodach jako bardzo oryginalna i okazała roślina ozdobna.

Dzięgiel jest rośliną męską, związaną ze Słońcem i żywiołem Ognia.
Od średniowiecza uważano, że jest rośliną związaną z aniołami, chroniącą między innymi przed zarazą.
Korzeń noszony przy sobie w woreczku z niebieskiego materiału miał chronić przed wszelkimi atakami magicznymi i w ogóle przed złem.
Nazywany również zielem Ducha Świętego, bywał stosowany w rytuałach odpędzających, a przede wszystkim (palony korzeń) w odpędzaniu złych duchów, które kogoś opanowały - a więc do egzorcyzmów.
Jest też używany do dekoracji ołtarzy na święta Początku i Środka Lata.
Palenie korzeniowego suszu jako kadzidła ma wzmacniać intuicję i sprowadzać wizje, bywa przydatne w rytuałach dywinacyjnych, a noszenie jego kawałków w butach -przeciwdziałać zmęczeniu w podróży.