29-05-2013, 19:44
Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.)
Tradycje lecznicze
Szałwia przyjęła się w lecznictwie starorzymskim.
Prawdopodobnie mnisi rzymscy przenieśli ją do ogrodów przyklasztornych środkowej Europy.
Walafridus Stratus (wiek IX) uznał ją za najważniejszą roślinę leczniczą.
O szałwii pisała też św. Hildegarda (*1098 †1179) i Paracelsus (*1493 †1541).
W szałwii widziano moce nadprzyrodzone.
Już w XI w. szkoła lekarska w Salerno twierdziła, że szałwia zachowuje człowieka od śmierci.
Co prawda, twierdzono równocześnie, że contra vim mortis nulla est herba in hortis (przeciw mocy śmierci nie ma lekarstw w ogrodach), ale krążyła też opinia, która stała się przysłowiowa: Tego śmierć nie ubodzie, u kogo szałwia w ogrodzie.
W XVII w. powstała pierwsza monografia o tej roślinie.
Początkowo szałwia uznawana była za roślinę tylko leczniczą.
W starożytności polecano napar z jej liści i kwiatów jako dobry środek wzmacniający i żołądkowy.
Dawniej miała też leczyć bóle kręgosłupa, zmniejszać napady padaczkowe, nadmierną senność i znużenie.
Najlepsza znad Adriatyku
Obecnie szałwia uważna jest za jedną z ważniejszych roślin olejkowych.
Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, gdzie rośnie na glebach wapiennych, skalistych, w miejscach suchych i słonecznych.
Najlepiej rośnie nad Adriatykiem, gdzie pokrywa całe zbocza górskie do wysokości 800 m.
Stamtąd pochodzi głównie import surowca.
Powszechnie uważa się, że surowiec z tych właśnie obszarów jest najlepszej jakości.
Szałwię uprawia się jednak nie tylko nad Adriatykiem, ale prawie w całej Europie, nawet w krajach daleko wysuniętych na północ, jak Norwegia czy Islandia, także na Ukrainie, w Mołdawii i na Krymie.
Plantacje szałwii spotyka się w północnej Afryce i Ameryce Północnej.
W Polsce uprawa szałwii lekarskiej została zapoczątkowana w okresie I wojny światowej.
Obecnie jest jedną z ważniejszych uprawnych roślin zielarskich.
Na Lubelszczyźnie uprawiana jest nawet na plantacjach kilkudziesięciohektarowych!
Leczniczy liść
Surowcem farmakopealnym są liście Salviae folium i ulistnione szczyty pędów, zebrane z roślin niekwitnących, wysuszone w cieniu bądź w temperaturze nie wyższej niż 35oC.
Ziele szałwii służy do otrzymywania olejku eterycznego.
Liście i ziele zawierają te same substancje czynne, ale w różnych ilościach.
W lecznictwie stosowany jest liść szałwii z trzech podgatunków: ssp. major, ssp. minor i ssp. lavandulaefolia, różniących się morfologią i składem olejku eterycznego.
Liść szałwii zawiera olejek eteryczny 1-2,5% (niekiedy do 3,6%), bogaty w ?-tujon, ß-tujon, 1,8 cyneol, kamforę.
W mniejszych ilościach występują ?- i ß-pinen, kamfen, limonen, linalol, borneol, octan bornylu, humulen, kariofilen i wiridiflorol.
Skład chemiczny olejku jest zmienny, w zależności od terminu zbioru surowca.
Ponadto liść szałwii zawiera kwasy fenolowe - 2-6% kwasu rozmarynowego (tzw. garbnik Labiateae);
diterpeny - karnozol (=pikrosalwina), rosmanol, epirosmanol, kwas karnozolowy i jego metylowe pochodne; triterpeny - kwas ursolowy, kwas oleanolowy i jego pochodne; flawonoidy (1-3%) - metylowe pochodne apigeniny i luteoliny.
Ze względu na różnorodność związków biologicznie czynnych, liść szałwii lekarskiej uważny jest za lek roślinny o wszechstronnym działaniu.
Surowiec działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczno, zwiększa wydzielanie soków trawiennych, hamuje nadmierne pocenie się.
Wyciągi z liści szałwii stosowane są jako antiseptica do płukania w stanach zapalnych i nieżytach jamy ustnej , gardła oraz do okładów i kąpieli.
Liść szałwii jest jednym z ważniejszych surowców polecanych w profilaktyce i leczeniu schorzeń stomatologicznych, ponadto jest skuteczny w problemach żołądkowych, wzdęciach i w biegunce.
Działanie przeciwpotne wykazano zarówno w badaniach doświadczalnych, jak i klinicznych.
Nadmierne pocenie się jest częstym objawem u pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.
Metodą niefarmakologiczną, zmniejszającą nadmierną potliwość, jest picie naparu z szałwii.
Dotychczas nie wyjaśniono mechanizmu jej działania w tym zakresie.
Szałwia polecana jest w nadmiernej potliwości różnego pochodzenia: na tle gruźlicy, nadczynności tarczycy, nadpobudliwości nerwowej i zatruć.
Olejek szałwiowy
Oleum Salviae jest cieczą barwy żółtawej lub zielonawej, o kamforowym zapachu i smaku.
Nutę świeżą ziołową nadają tujony, korzennodrzewną humulen, kariofilen i wiridiflorol.
Porównując działanie czystego olejku szałwiowego z mikrokapsułkowanym stwierdzono, iż wpływ na bakterie i grzyby jest identyczny.
Zaobserwowano jednak pewne opóźnienie w czasie działania olejku zawartego w mikrokapsułkach.
Można to wytłumaczyć barierą, jaką stanowi ściana kapsułki w transporcie składników olejku na zewnątrz.
Niektóre składniki olejku eterycznego, jak cyneol i borneol, także lakton diterpenowy karnozol, wykazują silne właściwości antybiotyczne.
Olejek szałwiowy działa silniej na bakterie Gram-dodatnie Staphylococcus aureus, Staphylococcus faecalis i Bacillus subtilis – niż na bakterie Gramm-ujemne Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosa.
Badania wykazały również, że działanie olejku na grzyby jest zróżnicowane.
Najsilniej hamuje rozwój dermatofitów Microsporum gypseum, słabiej grzybów drożdżoidalnych Candida albicans, a najsłabiej grzybów pleśniowych Aspergillus fumigatus.
Wśród badanych szczepów drobnoustrojów, trzy pochodziły ze środowiska szpitalnego (Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Microsporum gypseum), dwa zostały wyizolowane z surowców zielarskich (Pseudomonas aeruginosa, Aspergillus fumigatus).
Wielu autorów zwraca uwagę na toksyczne działanie tujonu, którego większe dawki mogą powodować objawy uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.
Wewnętrzne stosowanie szałwii i produktów z niej otrzymanych jest ograniczone.
Podobnie w aromaterapii niewskazane jest używanie olejku z szałwii lekarskiej, a zamiennie olejek z szałwii muszkatołowej, który zawiera mniejsze ilości trującego tujonu.
W warunkach domowych można przygotować napar szałwiowy:
1 łyżeczkę rozdrobnionych liści zalać szklanką wrzącej wody i zaparzać pod przykryciem 15 minut.
Przecedzić.
Pić 3 razy dziennie po pół szklanki w nieżycie żołądka i jelit, w zaburzeniach trawiennych, w nadmiernym poceniu się.
Zewnętrznie napar poleca się do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła i dziąseł, przy anginie, pleśniawkach i zapaleniu migdałków.
Okłady z naparu stosujemy na trudno gojące się rany, oparzenia, odmrożenia oraz po użądleniu przez pszczoły i osy.
W kosmetologii
Szałwia lekarska jest cenną rośliną dla przemysłu kosmetycznego.
Dzięki właściwościom dezynfekującym, ściągającym i przeciwzapalnym, olejek stosowany jest do past do zębów, płynów do płukania ust, do dezodorantów, mydeł, szamponów.
Również w preparatach łagodzących podrażnienia skóry.
Olejek szałwiowy likwiduje ropne zapalenie mieszków włosowych.
Odwar z liści stosowany jest także do przyciemniania włosów.
W przemyśle perfumeryjnym olejek szałwiowy znalazł zastosowanie w kompozycjach typowo męskich wód kolońskich i toaletowych.
Miododajna
Szałwia jest rośliną miododajną.
Miód szałwiowy jest bardzo aromatyczny i wysoko ceniony.
Liczne badania kliniczne wykazały, że miód jest doskonałym lekiem w chorobach przewodu pokarmowego (zapalenie żołądka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy).
Skuteczność jego działania można znacznie podwyższyć przez rozpuszczanie go w naparach z liści szałwii.
dr Grażyna Zawiślak
źródło